Gürsoy Solmaz. Seçuklular’dan Osmanlılar’a Gence. Doktora tezi (1997)

Gürsoy Solmaz. Seçuklular’dan Osmanlılar’a Gence. Doktora tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997, V+211 [+10] s.

Özet

Bu çalışma Selçuklular döneminden Osmanlılar’a kadarki zaman içinde Gence ve yöresindeki olayları içermektedir. Gence bugünki Azerbaycan toprakları içinde yer alır. Doğu Anadolu Bölgesi’nden kaynaklarını alan Kür ve Araş nehirleri değişik mecralardan yollarına devam ederek Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarına girerler ve bu ülkede birleşerek tek bir nehir halinde Hazar Denizi’ne dökülürler. Bu iki nehir arasındaki coğrafî bölge tarih kitaplarında Anan/Aran adıyla anılır. Özellikle X. asırdan sonra bu bölgenin merkezi Gence olmuştur. Kür Nehri kıyısında kurulmuş Gence bu özelliğiyle Ortaçağ tarihçileri tarafından sık sık anılmıştır. Eskiden beri Türk akın ve göçlerine mekân olan Genceaynı zamanda bir kışlak yeridir. Bu sebeple Ortaçağ’ da adı geçen önemli Türk-İslâm sultan ve komutanlarının uğrak yeri olmuştur. Stratejik ve jeopolitik bakımdan da önemli bir yeri olan Gence önemli tarihî olayların başlangıç ve sonuçlarının görüldüğü yerdir. Gence özellikle XI. yüzyıldan sonra Türk yerleşimine daha çok açılmıştır. Bu sebeple zamanın tarihçileri Gence’yi tarif ederken “Türkmenlerin yığınağı bir şehir” olarak tanımlamışlardır. XI-XIV. yüzyıllarda Gence Büyük Selçuklu, Şeddâdlılar, Irak Selçukluları, Atabekler, Harezmşahlar, fimurîler, Karakoyun, Akkoyun ve Safevîlerin idaresinde kalmış bilahare de Osmanlı idaresine geçmiştir. Dolayısiyle Gence’de pek çok tarihî olay meydana gelmiştir. Bu sebeple de Gence’nin tarihi çok zengindir. Bu zenginlik yörenin verimli topraklarında da görülür… Genceli Nizamî gibi üstâd bir şairin memleketi de olan Gence her görenin meram ve merakını cezbetmiştir. Böyle bir cazibe bu çalışmanın da sebebidir.

Abstract

This study aims to present the events in and around Gence during the period from Ottoman Empire to Seljuks. Gence is withing the boundaries of today’s Azerbeijan Republic. Kür Aras rivers originate from Eastern Anotolia and enter Azerbeijan Republic. From here, it enters into Caspran Sea as a single river. The land between these two rivers are historically called Arran or Aran. After X.th. century Gence has been the center of the district. Gence is located alongside the Kür river. Mentions have been made of it by Middle Age Historians. Gence has been frequented by Turkish raiders and and has been a place of resort. Hence Gence has hosted many Turkish and islamic sultanes and commanders. It is also a place of jeopoolitic and strategic importance. It has witnessed the beginning and end of many historical events. After XI th. century it is mostly the settlement place for Turks. That’s way it has been denoted as the center of Turkenens by the historians. Seddadis, Irakian Seljukis, Atabeks, Harezmşahs, Timuris, Karakoyun, Akkoyun and Safevis and finally it came under the reign of Ott omans. As a result many historical everts took place in Gence, and hence it is historically quite rich. İt is the hometown of poet Genceli Nizami. This has made it the focus of attention and attaction for many.