Gusan Askerov. Borçalı bölgesi (VII-XX. yüzyıllar). Yüksek lisans tezi (2020)

Gusan Askerov. Borçalı bölgesi (VII-XX. yüzyıllar). Yüksek lisans tezi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020, XIV+93 s.

Özet

Kafkasya’nın merkezinde yer alan Borçalı bölgesi, m.ö. IV. yüzyıldan itibaren Türklere yurt olmaya başlamış, XI. yüzyılda Selçukluların Kafkasya’yı fethi ile birlikte Türk-İslam coğrafyası haline gelmiştir. Borçalı, Türk tarihinde müstesna bir yere sahip olmuş ve Hazar, Selçuklu, İldeniz Atabekler, Timur, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi, Osmanlı, Avşar ve Kaçar Türk Hanedanlıklarının yönetiminde yer alarak Türk ve İslam tarihinde kendi varlığını korumuştur. Borçalı’nın Müslümanlarla Hıristiyanlar arasında bir sınır konumunda bulunması, onun tarih boyunca yaşanan savaş ve barışlara mekân olmasına sebep olmuştur. Ayrıca bu bölge, Türklerin sınır boylarında yaptıkları akınlar sayesinde Kafkasya ve Doğu Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında da etkin bir rol oynamıştır. X. yüzyıldan XV. yüzyıla kadar Azerbaycan topraklarında hüküm sürmüş çeşitli Türk hanedanlıkları döneminde bu bölge, geniş kitleler halinde Türk yerleşim yeri ve Türk akıncılarının üs bölgesi olmuştur. XVI. yüzyılın ortalarından itibaren iki büyük Türk devleti olan Osmanlı ve Safevi devletleri arasında adeta savaş meydanı haline gelerek sürekli el değiştiren Borçalı bölgesinde, XVII. yüzyılın başlarında Sultanlık (Hanlık) statüsünde bir idari yapı oluşturulmuş ve bu sultanlık Rus işgaline kadar varlığını devam ettirmiştir. Böylece XI. yüzyıldan itibaren Borçalı’da başlayan kesintisiz Türk hâkimiyeti, XIX. yüzyılın başlarında Rus işgaliyle birlikte sona ermiştir. Yine Borçalı’da VII. yüzyıldan itibaren başlamış olan İslam hâkimiyeti, Rus işgaliyle kesintiye uğrasa da XX. yüzyılda Sovyetler Birliği ile tamamen ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. Çalışmamız kapsamında Kafkasya Türklüğünün ve Türk İslam tarihinin önemli bir parçası olan Borçalı bölgesi, kronolojik bir bütün olarak ele alınmıştır. Bu tezde Borçalı bölgesinin VII-XIX. asırlar arasındaki tarihi evrelerinin tamamı, bütün yönleriyle değerlendirilip müstakil, tarafsız ve siyasi bir tarihi ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Abstract

Borcalı region in the center of the Caucasus began to be a homeland to the Turks before Christ, XI. century with the conquest of the Caucasus by the Seljuks was translated into the Turkish-Islamic geography. Borcalı has an exceptional place in Turkish history throughout the history of the Caspian, Seljuk, Ildeniz Atabekler, Timur, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safavid, Ottoman, Avşar and Kaçar took place in the composition of the Turkish dynasties, has taken its place in the history of Turkish and Islamic. The Borrower’s position as a border between Muslims and Christians has led him to challenge wars and peace throughout history. In addition, they have been effective in the Turkification and Islamization of the Caucasus and Eastern Anatolia thanks to the influx of Turks in the region. X. century XV. In the period of various Turkish dynasties that ruled in the territory of Azerbaijan until the 19th century, the region became a Turkish settlement in large masses and became the upper region of the Turkish raiders. XVI. century, the two major Turkish states, the Ottoman and Safavid changed the hands of the square by turning to war square. XVII. At the beginning of the 20th century, an administrative institution with the status of Sultanate (Khanate) was established in Borcalı region and the situation continued until the Russian occupation. XI. century uninterrupted Turkish domination that began in Borcalı, XIX. century ended with the Russian occupation. VII in the Borrower. Islamic dominance, which began in the 18th century, was interrupted by the Russian occupation, but XX. At the beginning of the century, the Soviets tried to eliminate them. The history of Borcalı Region, which is an important part of Caucasus Turkishness and Turkish Islamic history, has been handled as a whole in accordance with chronology. In this thesis, VII-XIX. All phases of the historical phases between the centuries were evaluated and all political aspects were tried to be put forward in an independent and impartial manner.