GÜZELHİSÂRÎ, Mustafa Hulûsi

Güzelhisar (Aydın) vilâyetine bağlı Denizli sancağının Buldan nahiyesinde doğdu. Babasının adı Mehmed’dir. Mensubu olduğu tanınmış bir seyyidler ve âlimler ailesinden dolayı Murâdî nisbesiyle de anılmaktadır.

Tahsilini, Konyalı fakih Ebû Saîd el-Hâdimî’nin oğlu Abdullah el-Hâdimî’nin yanında tamamladı. Ardından önce Buldan’da, daha sonra Aydın’da ikamet ederek öğretim ve mânevî irşad vazifesini sürdürdü. Fıkıh usulü, kelâm ve tasavvuf alanında derinleşen Güzelhisârî, Ebû Saîd el-Hâdimî’nin Mecâmiʿu’l-ḥaḳāʾiḳ’i ile İbrâhim el-Hâlebî’nin Ḥalebî ṣaġīr adlı eserine yazdığı hâşiyelerle âlimler arasında şöhret kazanmıştır. Ayrıca mensup olduğu Nakşibendî tarikatından birçok kimseye icâzet verecek kadar tasavvufla ileri derecede alâkası olmuştur.

Güzelhisârî Aydın’da vefat etti ve Tirekapısı Kabristanı’na defnedildi. Ḥilyetü’n-nâcî adlı eserini 1241’de (1825), Menâfiʿu’d-deḳāʾiḳ’i 1246 (1830) yılında tamamladığı (Brockelmann, GAL, I, 478; Suppl., II, 664) göz önüne alınırsa bazı kaynaklarda ölüm tarihi için verilen 1215 (1800) yılının (Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 454-455; Kehhâle, XII, 283) yanlış olduğu anlaşılır.

Eserleri. 1. Menâfiʿu’d-deḳāʾiḳ fî şerḥi Mecâmiʿi’l-ḥaḳāʾiḳ. Ebû Saîd el-Hâdimî’nin fıkıh usulüne dair Mecâmiʿu’l-ḥaḳāʾiḳ adlı eserinin en güzel şerhidir ve Osmanlı medreselerinde Molla Hüsrev’in Mirʾâtü’l-uṣûl’ü yerine geçecek kadar meşhur olmuştur. Hâdimî’nin oğlu Abdullah’ın yarım kalan şerhinden de faydalanılarak hazırlanan eser basılmıştır (İstanbul 1273, 1308; Kahire 1288). Mecelle heyetinin kaynakları arasında yer alan Menâfiʿu’d-deḳāʾiḳ, Sava Paşa’nın İslâm Hukuku Nazariyat Hakkında Bir Etüd adlı eserinin temelini teşkil etmiştir. Güzelhisârî’nin daha geniş bir Mecâmiʿu’l-ḥaḳāʾiḳ şerhinin bulunduğu da kaydedilmektedir (Osmanlı Müellifleri, II, 38).

2. Ḥilyetü’n-nâcî. İbrâhim el-Halebî’nin Ḥalebî ṣaġīr diye bilinen ibadetlere dair eserine yazdığı bir hâşiye olup Osmanlı medreselerinde okutulan önemli kitaplardan biridir (İstanbul 1231, 1244, 1250, 1251, 1256, 1269, 1287, 1299, 1308; Bulak 1251).

3. Zübdetü’l-ḥaḳāʾiḳ. Birgivî’nin bir risâlesinin şerhidir (Süleymaniye Ktp., İbrâhim Efendi, nr. 496/3; Serez, nr. 4037).

4. Muʿribü’l-ʿAvâmil. Yine Birgivî’ye ait el-ʿAvâmil’in şerhidir (Süleymaniye Ktp., Süleymaniye, nr. 966/1).

5. İʿrâbü kelimâti’ş-şehâde ve’l-besmele ve’l-ḥamdele ve ḳavlihî teʿâlâ: “Ve ercüleküm ile’l-kaʿbeyn” (Süleymaniye Ktp., Serez, nr. 3840/6). Eserin ilk bölümü ayrıca Risâle fî iʿrâbi kelimâti’ş-şehâde adıyla müstakil olarak iki varak halinde istinsah edilmiş olup aynı kütüphanede kayıtlıdır (Giresun, nr. 128/2).

6. Risâle fi’l-besmele (Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 2046/20).

Kaynaklarda Güzelhisârî’nin ayrıca şu eserleri de zikredilmektedir: Ḥaḳīḳu’l-ḥaḳāʾiḳ fî şerḥi Risâleti’l-Birgivî fi’l-ʿaḳāʾid ve’l-aḫlâḳ, Tuhfetü’n-nebî fî şerhi ve tercemeti’l-Fıkhi’l-ekber li-Ebî Hanîfe, Eşrefü’l-meṭâlib, Ẕevḳu’l-viṣâl fî rüʾyeti’l-cemâl.

BİBLİYOGRAFYA

Güzelhisârî, Menâfiʿu’d-deḳāʾiḳ, s. 3.

Osmanlı Müellifleri, II, 38.

Serkîs, Muʿcem, II, 1578.

Brockelmann, GAL, I, 478; Suppl., I, 660; II, 428, 664.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 88, 261, 411, 421, 610.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 454-455.

Sava Paşa, İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüd (trc. Baha Arıkan), Ankara 1956, I, 19-20.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XII, 283-284.

Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 72, 115.

Kāmûsü’l-a‘lâm, I, 512.

H. A. R. Gibb, “Murâdî”, İA, VIII, 654-655.