| Tez Künye | Durumu | ||
| Yönetenlerin yönetimi: Türk yönetim tarihinde vezirlik müessesesi / Management of governing: The institution of vizierate in the history of Turkish governance Yazar:HASAN HÜSEYİN BAYRAKCI Danışman: PROF. DR. M. FATİH BİLAL ALODALI Yer Bilgisi: Necmettin Erbakan Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı / Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bilim Dalı Konu:Kamu Yönetimi = Public Administration ; Tarih = History Dizin:Kamu yönetimi = Public administration ; Lütfi Paşa = Lütfi Pasha ; Nizamü`l-Mülk = Nizamül-Mulk ; Tonyukuk = Tonyukuk ; Türk kamu yönetimi = Turkish public administration ; Türk tarihi = Turkish history ; Vezirlik = Vizierata ; Yusuf Has Hacib = Yusuf Has Hacib | Onaylandı Yüksek Lisans Türkçe 2021 171 s. | ||
| Tarih boyunca her dönemde ve çeşitli coğrafyalarda devletler kuran Türk milleti, daima teşkilatçı özelliğini korumuş ve bu özelliğiyle ön plana çıkmıştır. İslâmiyet öncesi dönemde kurulan Türk devletlerinde, vezirlik müessesesi bulunmamakta, bu müesseseye muadil yabguluk ve ayguçılık gibi makamlar bulunmaktaydı. Bu dönemde, özellikle II. Göktürk Devleti’nde Bilge Tonyukuk vesilesiyle ön plana çıkan ayguçılık, vezirliğe muadil bir makam olmuştur. İslâmiyet’in kabulünden sonra kurulan Türk devletlerinin teşkilat yapısında ise, vezirlik müessesesi önemli bir yer edinmiştir. Vezirlik müessesesi, yasama, yürütme ve yargı yetkilerine hükümdarın mutlak vekili sıfatıyla sahip olan vezirin başında bulunduğu bir makamdır. Hükümdardan hemen sonra gelen vezirler, hükümdar adına devleti fiilen idare etmişlerdir. Çeşitli dönem ve devletlerde vezirlik müessesesinin durumunda değişiklikler söz konusu olmuştur. Ancak genel olarak, dîvan başkanlığı, malî konular, memurların tayin ve azli, diplomatik ilişkiler, şikâyet dinleme ve çözüme kavuşturma, kural koyma, ordunun başında sefere çıkma gibi devlet idaresine ilişkin hemen her konu vezirlerin yetki ve sorumluluğunda olmuştur. Devletlerin yükseliş ve gerilemelerinde dâhi, vezirlerin liyakat durumlarının etkili olduğu öne sürülmüştür. Bu önemli müessesenin Türk devlet anlayışı çerçevesinde, yönetim bakış açısıyla bütüncül bir şekilde ele alınmasının gerekliliği düşüncesiyle, Göktürk Devleti, Karahanlı Devleti, Selçuklu Devleti ve Osmanlı Devleti’nde vezirlik müessesesi bu çalışmada ele alınmıştır. Bu devletlerin vezirlik müessesesi ele alınırken, Türk yönetim tarihinde oldukça önem verilen “bilgelik” unsuru bağlamında siyasetnâme/nasihatnâme türünde eser sahibi olan vezirler tercih edilmiştir. Göktürk Devleti’nde Bilge Tonyukuk’un “Tonyukuk Abidesi”, Karahanlı Devleti’nde Yusuf Has Hacib’in “Kutadgu Bilig”, Selçuklu Devleti döneminde Nizamü’l Mülk’ün “Siyasetnâme” ve Osmanlı Devleti’nde Lütfi Paşa’nın “Asafnâme” isimli eserleri bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Vezir, Vezirlik Müessesesi, Bilge Tonyukuk, Yusuf Has Hacib, Nizamü’l Mülk, Lütfi Paşa | |||
| Establishing states in every period in various geographical areas throughout history, the Turkish Nation has always maintained its organizational characteristics, and has come to the forefront with these characteristics. There were no viziers in the Turkish states that were established in the pre-Islamic period, but there were such authorities as “Yabgu” and “Ayguchi”, which were the counterparts of this institution. The “Ayguchi” was a position equal to the Vizier During this period, and came to the forefront especially in the State of Gokturk II with Bilge Tonyukuk. On the other hand, Vizier took an important place in the organizational structure of the Turkish states that were established after the adoption of Islam. The Vizier is an office with the powers of law, execution, and judiciary as the absolute deputy of the Sultan. Viziers, who came right after the Sultan, ruled the state de facto on behalf of the Sultan. There were changes in the condition of Viziers in various periods and states in history. However, in general, almost every issue regarding state administration, such as the Council Chairman, financial issues, the appointment and dismissal of civil servants, diplomatic relations, addressing and resolution of complaints, establishing rules, going on expedition before the army, were among the authorities and responsibilities of the Viziers. It was argued that the merit status of the viziers was effective in the rise and decline of states. The Viziers in Gokturk State, Karahanli State, Seljuk State, and Ottoman State was discussed in the present study in the framework of the Turkish state concept regarding this important institution, based on the idea of the necessity of taking a holistic view from a management point of view. When the Viziers of these states was discussed, the Viziers who had works on politics/advice were preferred in the context of the “wisdom” element, which has been highly important throughout the history of Turkish administration. There are works with the titles “Tonyukuk Monument” of Bilge Tonyukuk in Gokturk State, “Kutadgu Bilig” of Yusuf Has Hacib in Karahanlı State, Nizamu’l Mulk’s “Politics” in the Seljuk State, and Lutfi Pasha’s “Asafname” in the Ottoman State. Since we do not know the names of the those who served as viziers only in the Karahanli State, the information on the viziers in Kutadgu Bilig, which contains nearly all of the information we have about the viziers in this period, was included here. Keywords: Vizier, Viziers Institution, Bilge Tonyukuk, Yusuf Has Hacib, Nizamu’l Mulk, Lutfi Pasha | |||