HACCÂVÎ

Muhtemelen 895 (1490) yılında Filistin’in Nablus şehrinin Hacce köyünde doğdu. Bu sebeple Haccâvî nisbesiyle tanınmış olup Brockelmann bu nisbeyi Hucâvî şeklinde yanlış kaydetmiştir. Yaşadığı dönemde Şam’da Hanbelî mezhebinin yegâne müftüsü olduğu gibi bölgede fıkıh alanında herkesin başvurduğu bir fetva mercii idi. Şehâbeddin Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî eş-Şüveykî, Ebû Hafs Necmeddin Ömer b. İbrâhim es-Sâlihî, Ebü’l-Berekât Muhibbüddin Ahmed b. Muhammed el-Ukaylî gibi hocalardan fıkıh yanında çeşitli dersler okudu. Ayrıca hadis derslerini takip ettiği Seyyid Kemâleddin Muhammed b. Hamza el-Hüseynî’den icâzet aldı (931/1525).

Emeviyye Camii’nde ve bazı medreselerde ders veren Haccâvî, aralarında oğlu Yahyâ el-Haccâvî ile Şemseddin İbn Tarîf, Şemseddin er-Racîhî, Ebû Bekir b. Zeytûn ed-Dımaşkī es-Sâlihî, Şehâbeddin Ahmed el-Vefâî el-Müflihî, İbrâhim b. Muhammed el-Ahdeb es-Sâlihî ve Ebü’n-Nûreyn Osman b. Muhammed b. İbrâhim gibi âlimlerin bulunduğu birçok öğrenci yetiştirdi.

Haccâvî 17 Rebîülevvel 968 (6 Aralık 1560) tarihinde Şam’da vefat etti ve Kāsiyûn civarına defnedildi. Onun ölüm tarihi İbnü’l-İmâd tarafından 22 Rebîülevvel 960 (8 Mart 1553) olarak kaydedilmiştir (Şeẕerât, X, 472).

Eserleri. 1. el-İḳnâʿ li-ṭâlibi’l-intifâʿ (I-IV, Kahire 1351). Hanbelî mezhebinde “tercih ehli” olan âlimlerin tercih ettikleri sahih görüşlerden derlenen eser mezhebin temel kaynaklarından biridir. İbnü’l-İmâd’a göre kitap, nakillerin ele alınıp değerlendirilmesi ve ihtiva ettiği meselelerin çokluğu bakımından benzeri telif edilmemiş bir eserdir. Mansûr b. Yûnus el-Buhûtî bu eseri Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿan (metni)’l-İḳnâʿ adıyla şerhetmiştir (I-IV, Kahire 1319-1320; I-VI, nşr. Hilâl Musaylihî Mustafa, Riyad 1968; Beyrut 1982).

2. Zâdü’l-müstaḳniʿ fi’ḫtiṣâri’l-Muḳniʿ (Muḫtaṣarü’l-Muḳniʿ) (Kahire 1343, 1345-1379, 6. bs.; Mekke 1348). İbn Kudâme el-Makdisî’nin el-Muḳniʿ adlı eserinin muhtasarı olup sadece Hanbelî mezhebindeki tercih edilen görüşlere yer verir. Buhûtî bu eseri de er-Ravżü’l-mürbiʿ adıyla şerhetmiştir (Dımaşk 1304; Hindistan 1305; Kahire 1324, 1348, 1352; nşr. Ahmed Muhammed Şâkir ve Ali Muhammed Şâkir, Kahire 1954; nşr. Muhammed Abdurrahman Avad, Beyrut 1405/1985). Zâdü’l-müstaḳniʿ, Suudi Arabistan’da orta dereceli dinî okullarda er-Ravżü’l-mürbiʿ de bazı şeriat fakültelerinde ders kitabı olarak okutulmaktadır.

3. Ḥavâşi’t-Tenḳīḥ fi’l-fıḳh ʿalâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel (nşr. Yahyâ b. Ahmed Yahyâ el-Cürdî, Kahire 1412/1992). İbn Kudâme’nin el-Muḳniʿ adlı eserine Alâeddin Ali b. Süleyman el-Merdâvî tarafından el-İnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥ mine’l-ḫilâf adıyla yapılan şerhin yine aynı müellife ait et-Tenḳīḥu’l-müşbiʿ fî taḥrîri aḥkâmi’l-Muḳniʿ adlı ihtisarının hâşiyesidir.

Kaynaklarda Haccâvî’nin Ḥâşiye ʿale’l-Fürûʿ, Şerḥu’l-Müfredât, Şerḥu Manẓûmeti’l-âdâb li’bni Müfliḥ, Şerḥu Manẓûmeti’l-âdâbi’ş-şerʿiyye li’l-Merdâvî adlı eserleri kaleme aldığı da kaydedilmektedir. Son eser, Hediyyetü’l-ʿârifîn’de (II, 481) Şerḥu Ḳaṣîdeti’d-dâliyye li-Şemsiddîn el-Merdâvî adıyla kaydedilen eserle aynı olmalıdır.

BİBLİYOGRAFYA

Haccâvî, Ḥavâşi’t-tenḳīḥ (nşr. Yahyâ b. Ahmed Yahyâ el-Cürdî), Kahire 1992, nâşirin mukaddimesi, s. 29-42.

Buhûtî, er-Ravżü’l-mürbiʿ (nşr. M. Abdurrahman Avad), Beyrut 1985, nâşirin mukaddimesi, s. 7-8.

Gazzî, el-Kevâkibü’s-sâʾire, III, 215-216.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât (nşr. Abdülkādir el-Arnaût), Beyrut 1993, X, 472.

İbnü’l-Gazzî, en-Naʿtü’l-ekmel (nşr. M. Mutî‘ el-Hâfız – Nizâr Abâza), Dımaşk 1402/1982, s. 124-126.

Muhammed eş-Şattî, Muḫtaṣaru Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile, Beyrut 1986, s. 93-94.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 481.

Brockelmann, GAL, I, 503; Suppl., I, 688; II, 447.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VIII, 267.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XIII, 34-35.

Sâlim Ali es-Sekafî, Mefâtîḥu’l-fıḳhi’l-Ḥanbelî, [baskı yeri yok] 1398/1978 (Metâbiu’l-Ehrâmi’t-ticâriyye), II, 190.

M. Muhammed Şürrâb, Muʿcemü büldâni Filisṭîn, Dımaşk 1407/1987, s. 290.

Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 200.