Adını Farsça hem-derd (dert ortağı) kelimesinden alır. İlk olarak 1906’da Hekim Abdülmecid tarafından Hindistan’ın Delhi şehrinde, Doğu tabâbet sistemini koruyup geliştirmek için House of Hamdard adıyla kuruldu. Abdülmecid’in 1922’de ölümünden sonra müessese 1928’e kadar hanımı Râbia tarafından idare edildi. Bu tarihten sonra Abdülmecid’in iki oğlu Hekim Abdülhamid ile Hekim Muhammed Said sorumluluğu üstlendiler ve kuruluşun kısa zamanda, özellikle geleneksel tıp alanında tanınmış bir müessese durumuna gelmesini sağladılar. Daha sonra vakıf haline dönüştürülen müessesenin işlettiği sağlık alanındaki sanayi kuruluşlarından elde edilen gelir faaliyetlerin yürütülmesi için harcanıyordu. 1947’de Hindistan’ın bağımsızlığını kazanması ve Pakistan’ın kurulmasından sonra Abdülhamid Delhi’deki vakfın başında kalırken kardeşi Muhammed Said Karaçi’de Hemderd Devâhâne’yi (Hamdard Davakhana) kurdu (1948). Bu kuruluş da 1953’te vakıf haline getirildi ve modern Pakistan’daki ilk büyük müessese oldu. Hemderd Devâhâne on yıl içinde daha da büyüyerek 1964’te Pakistan Hamdard Foundation adını aldı. Geçen süre zarfında birçok alandaki faaliyetleriyle hızla gelişen vakıf, kurduğu çeşitli müesseseler yanında son yıllarda Medînetü’l-hikme (Hemderdâbâd) adında büyük bir araştırma merkezi ve bir üniversite inşasına başlamış, merkezin bazı birimleri tamamlanarak hizmete açılmıştır.
Hindistan Hamdard Foundation da aynı şekilde büyümeye devam ederek Delhi’de Tuğlukâbâd’da Hamdardnagar adında, yaklaşık 400.000 m2lik bir alanda büyük bir kampüs kurarak faaliyetlerini burada yürütmektedir. Kampüste yer alan tıp, eczacılık ve kimya enstitülerinin yanı sıra ciddi araştırmalarıyla tanınmış Indian Institute of Islamic Studies de bulunmaktadır.
Her iki vakfın ana gayeleri arasında topluma yönelik insanî faaliyetleri düzenlemek ve bunlara destek olmak, tıp ve İslâmî ilimlerde ilmî araştırmaları teşvik etmek, kongre, seminer ve toplantılar düzenlemek ve neşriyat yapmak gibi hususlar bulunmaktadır. Pakistan’daki kuruluşun düzenlediği toplantılardan bazıları şunlardır: İbnü’l-Heysem Semineri (1969), Milletlerarası Bîrûnî Kongresi (1973), Milletlerarası Sîret Kongresi (1976), Tarih Boyunca Eczacılık Semineri (1979), Milletlerarası Bilim Tarihi ve Felsefesi Kongresi (1979), III. Milletlerarası Kur’an Kongresi (1985), IV. Milletlerarası İslâmî Tıp Konferansı (1986), Milletlerarası Müslüman Sosyalbilimciler Konferansı (1992).
Vakıf, tıp ve eczacılık alanında çıkarılan ilmî dergilerin yanı sıra İslâmî ilimlerde milletlerarası literatüre geçmiş Studies in Islam (Hindistan) ve Hamdard Islamicus (Pakistan) adlı İngilizce dergiler de yayımlanmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
Hamdard Foundation of Pakistan Annual Reports, Karachi, ts.
Hamdard Report of Expenses 1954-1993, Karachi 1993.
“Madinat al-Hikmat”, Medical Times, XX/7-8, Karachi 1985, s. 15-28.
Ishtiaq Ahmed, “Hamdard Foundation”, The Oxford Encyclopaedia of the Modern Islamic World, New York-Oxford 1995, II, 95-96.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1997 yılında İstanbul’da basılan 15. cildinde, 448 numaralı sayfada yer almıştır.