HAMEVÎ, Ahmed b. Muhammed

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Hama asıllı olduğu için Hamevî, Mısır’da yetiştiği için Mısrî nisbeleriyle anılır. Kahire’de Nûreddin el-Üchûrî, İbn Allân, Şehâbeddin el-Hafâcî, Muhammed b. Ahmed eş-Şevberî, Hasan b. Ammâr eş-Şürünbülâlî, Mansûr b. Abdürrezzâk et-Tûhî, Halîl b. İbrâhim el-Lekānî ve Nûreddin eş-Şebrâmellisî gibi âlimlerden ilim tahsil etti. Özellikle Hanefî fıkhında derinleşti; Kahire’de Süleymaniye ve Hüseyniye medreselerinde ders verdi. Yetiştirdiği talebeler arasında İbnü’s-Semmân ed-Dımaşkī, İbrâhim b. Abdurrahman b. Ali ve Muhammed b. Velî el-Hafîd gibi âlimler bulunmaktadır.

Eserleri. 1. Ġamzü ʿuyûni’l-beṣâʾir ʿalâ meḥâsini’l-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir adlı eserinin en meşhur şerhidir. 1097 (1686) yılında tamamlanan ve müellif hattı nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan eser (Şehid Ali Paşa, nr. 742) basılmıştır (Leknev 1284, 1294, 1317; I-II, İstanbul 1290 [İbn Gānim el-Makdisî ve Hayreddin er-Remlî’nin el-Eşbâh şerhleri ve İbn Nüceym’in Resâʾil’i ile birlikte]; I-IV, Beyrut 1405/1985).

2. Dürerü’l-ʿibârât ve ġurerü’l-işârât fî taḥḳīḳi meʿâni’l-istiʿârât. 1070’te (1660) tamamlanan eser İbrâhim Abdülhamîd et-Telbî tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1407/1987).

3. en-Nefeḥâtü’l-miskiyye fî ṣınâʿati’l-fürûsiyye (nşr. Abdüssettâr Karagūlî, Bağdat 1369/1950).

4. Keşfü’r-remz ʿan beyâni (ḫabâye)’l-Kenz (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 928-929; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 351-352; Çorlulu Ali Paşa, nr. 192-193). Molla Miskîn’in, Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin eseri Kenzü’d-deḳāʾiḳ’e yaptığı şerhin hâşiyesidir.

5. Teẕhîbü’ṣ-ṣaḥîfe bi-nuṣreti’l-İmâm Ebî Ḥanîfe (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3631; Pertev Paşa, nr. 621).

6. Ḥâşiye ʿale’d-Dürer ve’l-Ġurer (Mektebetü’l-Ezher, nr. 2421). Molla Hüsrev’in meşhur eseri üzerine yazılmış bir hâşiyedir.

7. Nefeḥâtü’l-ḳurb ve’l-ittiṣâl bi-is̱bâti’t-taṣarruf li-evliyâʾillâhi ve’l-kerâmeti baʿde’l-intiḳāl (diğer bazı âlimlere ait risâlelerle birlikte bir mecmua içinde, Kahire 1318, 1319).

8. ed-Dürerü’s̱-s̱emîne fî ḥükmi’ṣ-ṣalât fi’s-sefîne (Süleymaniye Ktp., Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 1147; Esad Efendi, nr. 3631; Pertev Paşa, nr. 624). Abdullah el-Cebûrî tarafından önce Mecelletü Külliyyeti’d-dirâsâti’l-İslâmiyye’de (bk. bibl.), daha sonra Resâʾil fi’l-fıḳh ve’l-luġa içinde (Beyrut 1982, s. 93-101) neşredilmiştir.

Bu eserlerden başka yazma mecmualar içinde Hamevî’ye ait muhtelif hacimlerde risâleler yer almaktadır. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir: ʿUḳūdü’l-ḥisân fî ḳavâʿidi meẕhebi’n-Nuʿmân (Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 362), ed-Dürrü’l-ferîd fî beyâni ḥükmi’t-taḳlîd, İtḥâfü erbâbi’d-dirâye bi-fetḥi’l-hidâye, Risâle müteʿalliḳa bi-taʿaddüdi’l-ḳuḍât fi’l-beldeti’l-vâḥide, el-Ḳavlü’l-belîġ fî ḥükmi’t-teblîġ, Âdâbü’l-baḥs̱, ed-Dürrü’l-manẓûm fî fażli’r-rûm, ed-Dürrü’n-nefîs fî beyâni nesebi’l-İmâm Muḥammed b. İdrîs, Taʿlîḳu’l-ḳalâʾid ʿalâ manẓûmeti’l-ʿaḳāʾid, İtḥâfü’l-eẕkiyâʾ bi-taḥḳīḳi ʿiṣmeti’l-enbiyâʾ (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3631; Pertev Paşa, nr. 624; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 1147; Hamevî’nin eserleri ve yazma nüshaları için ayrıca bk. Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 164-165; Brockelmann, GAL, II, 409-410, Suppl., II, 433; Hamevî, nâşirin mukaddimesi, s. 12-16).

BİBLİYOGRAFYA

Hamevî, Dürerü’l-ʿibârât ve ġurerü’l-işârât fî taḥḳīḳi meʿâni’l-istiʿârât (nşr. İbrâhim Abdülhamîd et-Telbî), Kahire 1407/1987, nâşirin mukaddimesi, s. 5-30.

Muhibbî, Ḫulâṣatü’l-es̱er, I, 27, 334, 343; II, 38, 270; III, 175-176.

Cebertî, ʿAcâʾibü’l-âs̱âr, I, 114-115, 167.

Serkîs, Muʿcem, I, 375, 1004.

Brockelmann, GAL, II, 252, 409-410; Suppl., II, 433.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 164-165, 354, 758.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 281; IV, 110; VII, 207.

Nüveyhiz, Muʿcemü’l-müfessirîn, I, 75.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), I, 239.

Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 135.

Cezzâr, Medâḫilü’l-müʾellifîn, I, 387.

Sâlihiyye, el-Muʿcemü’ş-şâmil, II, 220-221.

Abdullah el-Cebûrî, “ed-Dürerü’s̱-s̱emîne fî ḥükmi’ṣ-ṣalâti fi’s-sefîne li-Aḥmed b. Muḥammed el-Ḥamevî el-Ḥanefî”, Mecelletü Külliyyeti’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, sy. 2, Bağdad 1968, s. 281-290.

Claude Gilliot, “Textes arabes anciens édités en Égypte au cours des années 1987 à 1990”, MIDEO, XX (1991), s. 341.

Mustafa Baktır, “el-Eşbâh ve’n-Nezâir”, DİA, XI, 458-459.