HAMÎD KALENDER

Halacîler’in (1290-1320) son döneminde Delhi civarındaki Kîlûgari’de doğdu. İlk dinî bilgileri, Çiştiyye tarikatı şeyhlerinden Nizâmeddin Evliyâ’nın müridi olan babası Mevlânâ Tâceddin’den aldı. Küçük yaştan itibaren babasıyla birlikte Nizâmeddin Evliyâ’nın sohbetlerine katıldı. Tuğluklu Sultanı II. Muhammed’in emriyle müslüman aileler Delhi’den Devletâbâd’a gönderilince Hamîd Kalender de oraya gitmek zorunda kaldı (1327). Devletâbâd’da bulunduğu sırada şeyhin halifelerinden Burhâneddîn-i Garîb’in sohbetlerine devam etti ve meclisinde dinlediği sözleri yazdı. 753’te (1352) Delhi’ye dönen Hamîd Kalender, ertesi yıl Nizâmeddin Evliyâ’nın halifesi Çırâğ-ı Dehlî’nin sohbetlerine devam etmeye başladı. Burada şeyhin sözlerinden (melfûzât) derlediği Ḫayrü’l-mecâlis adlı eserini kaleme aldı.

Kaynaklarda Çırâğ-ı Dehlî’nin Hamîd Kalender’e, “Sen bir ârifsin; sana nasıl kalender diyebilirim” dediği, onun da babasına şeyhi Nizâmeddin Evliyâ’nın aynı şekilde hitap ettiğini söylediği, bu olaydan sonra Kalenderîler gibi yaşamaya başladığı rivayet edilir. Ölümüne kadar (ö. 757/1356) Çırâğ-ı Dehlî’ye hizmet ettiği ve sözlerini derlediği bilinen Hamîd Kalender’in bundan sonraki hayatı hakkında bilgi yoktur. Hamîd Kalender’in ev edinmediği, evlenmediği ve bir kalenderî gibi yaşadığı da bilinmektedir. Çiştî şeyhlerinden Gîsûdırâz, Hamîd Kalender ve taraftarlarını gerçek anlamda sûfî kabul etmez. Hamîd Kalender’in tek eseri olan menâkıbnâme tarzındaki Ḫayrü’l-mecâlis sade bir ifade ile kaleme alınmış olup 1354-1359 yılları arasında yazılmıştır. Çiştiyye mensuplarının büyük ilgi gösterdikleri eser Halîk Ahmed Nizâmî tarafından neşredilmiştir (Aligarh 1959). Onun günümüze kadar gelmeyen bir divanından Tuğluklu Hükümdarı Fîrûz Şah Tuğluk için yazdığı birkaç kaside Mecmûʿa-i Leṭâʾif ve’s-sefîne adlı bir eser içinde zamanımıza ulaşmıştır (EI² [İng.], Suppl., s. 352).

BİBLİYOGRAFYA

Hamîd Kalender, Ḫayrü’l-mecâlis (nşr. Halîk Ahmed Nizâmî), Aligarh 1959, nâşirin önsözü.

Seyyid Muhammed Ekber Hüseynî, Cevâmiʿu’l-kelim (nşr. M. H. Sıddîkī), Kanpûr 1356.

Abdülhak ed-Dihlevî, Aḫbârü’l-aḫyâr (trc. Subhân Mahmûd – Muhammed Fâzıl), Delhi 1994, s. 234-244.

Rahmân Ali, Teẕkire-i ʿUlemâ-i Hind, Karaçi 1961, s. 171.

Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ḫavâṭır, II, 35.

Ahmed-i Münzevî, Fihrist-i Kitâbḫâne-i Nüsḫahâ-yi Ḫaṭṭî-yi Genc-i Baḥş, İslâmâbâd 1970, II, 609.

Gulâm Ali Âryâ, Ṭarîḳa-i Çiştiyye der Hind ve Pâkistân, Tahran 1365 hş., s. 136, 137.

B. B. Lawrence, “An Overview of Sufi Literature in the Sultanate Period (1206-1526 A.D.)”, Khuda Bakhsh Lectures Indian and Islamic, Patna 1993, I, 486, 488, 490, 492.

I. H. Siddiqui, “Ḥamīd Ḳalandar”, EI² Suppl. (İng.), s. 352.