HARAŞÎ, Muhammed b. Abdullah

1010 (1601) yılında Mısır’ın Buhayre bölgesindeki Ebûharaş köyünde doğan Haraşî (Hırşî) temel eğitimini babasından aldı. Daha sonra Ezher’e girerek İbrâhim b. İbrâhim el-Lekānî ve Nûreddin el-Üchûrî gibi âlimlerden tefsir, hadis, fıkıh, sîret, mantık ve nahiv okudu. Mâlikî mezhebinde devrinin fıkıh otoritelerinden biri oldu. Halîl b. İshak el-Cündî’nin Mâlikî fıkhına dair el-Muḫtaṣar adlı eserine yazdığı şerh ile tanındı. Ayrıca hadis, akaid, mantık, nahiv ilimlerinde müstakil eserler kaleme aldı ve bu sahalardaki bazı temel kaynaklara şerh veya hâşiyeler yazdı. Akboğa Medresesi’nde Cündî’nin el-Muḫtaṣar’ı ile kendisinin eş-Şerḥu’ṣ-ṣaġīr’i yanında hadis, akaid, nahiv, ferâiz ve matematikle ilgili dersler okuttu. Aralarında Ebû Sâlim el-Ayyâşî ve Muhammed b. Abdülbâkī ez-Zürkānî gibi meşhur kişilerin de bulunduğu pek çok öğrenci yetiştirdi ve XVII. yüzyılda ihdas edilen Ezher şeyhliğine getirilen ilk âlim oldu. İslâm dünyasının her tarafından birçok talebe, âlim ve devlet adamı ile çeşitli düzeylerde irtibatları bulunan Haraşî 27 Zilhicce 1101’de (1 Ekim 1690) Kahire’de vefat etti.

Eserleri. 1. eş-Şerḥu’ṣ-ṣaġīr ʿalâ Muḫtaṣarı Ḫalîl. Halîl b. İshak el-Cündî’nin el-Muḫtaṣar’ının özet halinde bir şerhidir (yazma nüshası için bk. Muhammed el-Âbid el-Fâsî, I, 419). Daha çok Mağrib bölgesinde meşhur olan eser üzerine Ali b. Ahmed el-Adevî ve Muhammed b. Muhammed el-Attâr ez-Zimâmî gibi âlimler tarafından hâşiyeler yazılmıştır.

2. eş-Şerḥu’l-kebîr ʿalâ Muḫtaṣarı Ḫalîl. el-Muḫtaṣar’a daha geniş kapsamlı bir şerh yazması yönündeki umumi istek üzerine hazırladığı bir başka şerhtir. Eser hem müstakil olarak (I-V, Kahire 1306) hem de Adevî hâşiyesiyle birlikte (I-VIII, Bulak 1299, 1318, 1319) basılmıştır.

3. Risâle fi’l-ḥulüvvât. Harap vakıfların hisse karşılığı imarına dair bazı hükümleri ihtiva eden bir risâle olup Kemâl Yûsuf el-Hût’un tahkikiyle neşredilmiştir (Beyrut 1410/1990).

4. Müntehe’r-raġbe fî ḥalli elfâẓi’n-Nuḫbe. İbn Hacer el-Askalânî’nin hadis usulüne dair Nuḫbetü’l-fiker’inin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 664).

5. Şerḥu’l-Muḳaddimeti’l-Âcurrûmiyye. İbn Âcurrûm’un nahve dair el-Âcurrûmiyye adlı eserinin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 1288).

6. Ḥâşiye ʿalâ Îsâġūcî. Îsâġūcî’nin Esîrüddin el-Ebherî’ye ait Arapça versiyonu üzerine Zekeriyyâ el-Ensârî’nin yazdığı el-Muṭṭalaʿ adlı şerhin hâşiyesidir (bu eserlerin yazma nüshaları için ayrıca bk. Brockelmann, GAL, I, 610; II, 102, 103, 416; Suppl., I, 612; II, 97, 98, 334).

Haraşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî’nin ʿAḳīdetü ehli’t-tevḥîd eṣ-ṣuġrâ (Ümmü’l-berâhîn, es-Senûsiyye, el-ʿAḳīdetü’ṣ-ṣuġrâ) adlı eserine de bir şerh yazmış olup bu kitabını Fas Sultanı İsmâil b. Şerîf’e ithaf ve takdim etmiştir (Kādirî, III, 18).

BİBLİYOGRAFYA

Ayyâşî, er-Riḥletü’l-ʿAyyâşiyye, Rabat 1397/1977, II, 359.

Kādirî, Neşrü’l-mes̱ânî, III, 18-23.

Adevî, Ḥâşiyetü’ş-Şeyḫ ʿAlî el-ʿAdevî, Bulak 1318 → Beyrut, ts. (Dâru Sâdır), I, 2-3.

Murâdî, Silkü’d-dürer, IV, 63.

Cebertî, ʿAcâʾibü’l-âs̱âr, I, 113-114.

Serkîs, Muʿcem, I, 810.

Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 317.

Brockelmann, GAL, I, 610; II, 102, 103, 414, 416; Suppl., I, 612; II, 97, 98, 334, 438.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 182.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 302.

Karatay, Arapça Basmalar, II, 359.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 118.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, IX, 278; X, 210-211.

a.mlf., el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 687.

Muhammed el-Âbid el-Fâsî, Fihrisü maḫṭûṭâti Ḫizâneti’l-Ḳaraviyyîn, Dârülbeyzâ 1399-1403/1979-83, I, 418-421; II, 532; III, 172-176, 245-246.

Âyide İbrâhim Nusayr, el-Kütübü’l-ʿArabiyye elletî nüşiret fî Mıṣr beyne ʿâmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 166.

Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetü’l-baḥs̱i’l-ʿilmî, Cidde 1403/1983, s. 352-353.

el-Ezherü’ş-şerîf fî ʿîdihi’l-elfî, Kahire 1403/1983, s. 238.

Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 206.

Şüyûḫu’l-Ezher, Kahire, ts. (Vizâretü’l-i‘lâm), s. 14.

el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, II, 227.