HARMELE b. YAHYÂ

166 (783) yılında doğdu. Mısır’a yerleşen Yemen asıllı Tücîb kabilesine mensuptur. İmam Şâfiî’den Mısır’da kaldığı beş yıllık süre boyunca ders aldı. Ayrıca İmam Mâlik’in talebesi İbn Vehb, Eyyûb b. Süveyd er-Remlî ve Bişr b. Bekir et-Tinnîsî gibi âlimlerden hadis rivayet etti. Evinde bir yıldan fazla misafir kalan İbn Vehb’den, bazı garip haberlerle birlikte 100.000’in üzerinde hadis rivayet ettiği kaydedilir. Harmele’den Müslim b. Haccâc, İbn Mâce, Nesâî, Ebû Hâtim er-Râzî, İbn Kuteybe, Bakī b. Mahled, Ebû Zür‘a er-Râzî, Hasan b. Süfyân, Ahmed b. Mansûr er-Remâdî rivayette bulundular.

Şâfiî mezhebi müctehid tabakalarından ashâbü’l-vücûh içinde yer alan Harmele meseleleri Şâfiî’nin usulüne göre halleder, ancak farklı ictihadlarda bulunduğu da olurdu. Hadis ve fıkıh ilimlerindeki şöhretine rağmen Şâfiî’den rivayette Müzenî ve Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî’nin derecesine ulaşamamış, mütekaddim Şâfiî ulemâsı, bu iki imamın rivayetlerine Harmele ve Rebî‘ b. Süleyman el-Cîzî’ninkilerden daha çok itibar etmiştir. Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin el-Müheẕẕeb’i, Gazzâlî’nin el-Vasîṭ’i, Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî’nin eş-Şerḥu’l-kebîr’i ve Yahyâ b. Şeref en-Nevevî’nin Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn’i gibi Şâfiî mezhebinin temel fıkıh kaynaklarında adı sıkça geçen Harmele’yi bazı hadis tenkitçileri zayıf bulurken bazıları da sika kabul etmiştir. Meselâ Ebû Hâtim er-Râzî, “Onun hadisleri yazılır ancak delil olmaz”; İbn Adî, “Harmele’nin hadislerini derinlemesine inceledim, fakat onun yüzünden zayıf sayılanını görmedim”; İbn Maîn, “Harmele, İbn Vehb’i en iyi bilen kişidir” demekte; İbn Hibbân ile Ukaylî de onun güvenilir bir muhaddis olduğunu söylemektedir.

243 yılı Şevvalinde (Şubat 858) Mısır’da vefat eden Harmele’nin Şâfiî fıkhına dair el-Muḫtaṣar ve el-Mebsûṭ adlı iki eser kaleme aldığı kaynaklarda zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Yahyâ b. Maîn, et-Târîḫ, II, 105.

Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, III, 69.

Ukaylî, eḍ-Ḍuʿafâʾ, I, 322.

İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, III, 274.

İbn Adî, el-Kâmil, II, 863-866.

Şîrâzî, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾ, Beyrut, ts. (Dârü’l-kalem), s. 110.

İbnü’l-Kayserânî, el-Cemʿ beyne ricâli’ṣ-Ṣaḥîḥayn, Beyrut 1405, I, 112.

İbnü’l-Cevzî, eḍ-Ḍuʿafâʾ, I, 196.

İbn Abdülhâdî, ʿUlemâʾü’l-ḥadîs̱, II, 149-151.

Nevevî, Tehẕîb, I/1, s. 155-156.

İbn Hallikân, Vefeyât, II, 64-65.

Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, V, 548-552.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XI, 389-391.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 486-487.

Sübkî, Ṭabaḳāt, II, 127-131.

İsnevî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 28-29.

İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 61.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, II, 229-231.

Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Ömer), s. 210-211.

Musannif, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye (nşr. Âdil Nüveyhiz), Beyrut 1402/1982, s. 22.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1582, 1630.

M. Hasan Heyto, el-İctihâd ve ṭabaḳātü müctehidî eş-Şâfiʿiyye, Beyrut 1409/1988, s. 91-93.