HARRÂZ, Muhammed b. Muhammed

Aslen Endülüs’ün Şerîş (Jerez) şehrindendir. Emevî soyundan geldiği için Ümevî nisbesiyle anılır. Harrâz Fas’ta yetişti. Başta Ebû Abdullah Muhammed b. Ali (b.) el-Kassâb olmak üzere Fas’ın önde gelen âlimlerinden Arapça, resmü’l-mushaf ve Mâlikî fıkhı gibi birçok ilim dalında ders aldı. Bilhassa kurra-i seb‘adan Nâfi‘ b. Abdurrahman’ın kıraatiyle resmü’l-mushaf konularında mütehassıs oldu.

Eserleri. Harrâz’ın başlıca eserleri şunlardır:

1. Mevridü’ẓ-ẓamʾân fî (ḥükmi) resmi (aḥrufi)’l-Ḳurʾân. Kur’ân-ı Kerîm’in Hz. Ebû Bekir devrinde cemedilmesi, Hz. Osman döneminde çoğaltılması, kelimelerinin yazılış şekilleri ve harekelenmesine dair bilgi veren recez vezninde bir manzumedir. 711 (1311) yılında nazmedilen Mevridü’ẓ-ẓamʾân, resmü’l-mushaf konusunda yazılan en önemli eserlerden biri olup bu konuya dair daha önce kaleme alınan Ebû Amr ed-Dânî’nin el-Muḳniʿ, Dânî’nin talebesi Ebû Dâvûd Süleyman b. Necâh’ın et-Tebyîn li-hicâʾi’t-tenzîl ve Kāsım b. Fîrruh eş-Şâtıbî’nin el-Muḳniʿi manzum hale getirdiği ʿAḳīletü etrâbi’l-ḳaṣâʾid adlı eserleri esas alınarak ve bunlara bazı ilâveler yapılarak meydana getirilmiştir. İbn Haldûn’un belirttiğine göre Harrâz’ın bu manzumesi Kuzey Afrika’da meşhur olmuş ve Ebû Amr ed-Dânî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Necâh ve Şâtıbî’nin eserlerinin yerini almıştır. Manzumenin biri Süleymaniye Kütüphanesi’nde olmak üzere (İbrâhim Efendi, nr. 28/3) çok sayıda nüshası mevcuttur (Brockelmann, GAL, II, 320; Suppl., II, 349; el-Fihrisü’ş-şâmil, s. 42-47). Eser üzerine pek çok şerh yazılmış olup İbrâhim b. Ahmed et-Tûnisî’nin Delîlü’l-ḥayrân şerḥu Mevridi’ẓ-ẓamʾân fî resmi ve żabṭi’l-Ḳurʾân’ı (Kahire, ts.; Beyrut 1995), Ahmed Muhammed Ebû Zîthâr’ın Leṭâʾifü’l-beyân fî resmi’l-Ḳurʾân’ı (Şerḥu Mevridi’ẓ-ẓamʾân) (Kahire 1389), Ebû Muhammed Abdullah b. Ömer es-Sanhâcî’nin et-Tibyân fî şerḥi Mevridi’ẓ-ẓamʾân’ı, Hasan (Hüseyin) b. Ali es-Simlâlî eş-Şevşâvî er-Recrâcî’nin Tenbîhü’l-ʿaṭşân ʿalâ Mevridi’ẓ-ẓamʾân’ı ve İbn Âşir el-Fâsî’nin Fetḥu’l-mennân el-mervî bi-Mevridi’ẓ-ẓamʾân’ı (Brockelmann, GAL, II, 320; Suppl., II, 350; el-Fihrisü’ş-şâmil, s. 47-49, 59-60, 72, 78-82) bunlardan bazılarıdır. Ayrıca Ebû Zeyd İbnü’l-Kādî el-Miknâsî (ö. 1082/1671), Mevridü’ẓ-ẓamʾân’daki yanlışları düzeltmek ve eksiklerini tamamlamak üzere Beyânü’l-ḫilâf (iḫtilâf) ve’t-teşhîr ve’l-istiḥsân ve mâ aġfelehû Mevridü’ẓ-ẓamʾân adıyla bir eser telif etmiştir (Brockelmann, GAL, II, 320; Suppl., II, 350; el-Fihrisü’ş-şâmil, s. 84-85).

2. ʿUmdetü’l-beyân fi’r-resm (ve’ż-żabṭ). Resmü’l-mushafa dair olan ve çeşitli kütüphanelerde nüshaları bulunan esere (a.g.e., s. 41) Saîd b. Saîd b. Dâvûd el-Cezûlî İʿânetü’ṣ-ṣıbyân adıyla bir şerh yazmıştır (Brockelmann, GAL Suppl., II, 982; el-Fihrisü’ş-şâmil, s. 102).

3. el-Maḳṣadü(el-Ḳaṣdü)’n-nâfiʿ li-buġyeti’n-nâşî ve’l-bâriʿ fî şerḥi’d-Düreri’l-levâmiʿ fî ḳırâʾati Nâfiʿ. Eser, Nâfi‘ b. Abdurrahman’ın kıraatine dair İbn Berrî er-Ribâtî tarafından 697 (1298) yılında yazılan ed-Dürerü’l-levâmiʿ fî aṣli maḳreʾi’l-İmâm Nâfiʿ adlı kitabın şerhidir (Brockelmann, GAL Suppl., II, 350; el-Fihrisü’ş-şâmil, I, 242-243).

BİBLİYOGRAFYA

İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, II, 237.

İbn Haldûn, Muḳaddime, III, 1030.

İbrâhim b. Ahmed et-Tûnisî, Delîlü’l-ḥayrân şerḥu Mevridi’ẓ-ẓamʾân, Kahire, ts., s. 5.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 468; II, 227, 605.

Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 215.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 262-263.

Brockelmann, GAL, II, 320; Suppl., II, 349-350, 982.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XI, 176.

Mustafa es-Sâvî el-Cüveynî, Aʿlâmü’d-dirâsâti’l-Ḳurʾâniyye, İskenderiye 1982, s. 241-242.

Ali Şevâh İshâk, Muʿcemü muṣannefâti’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, Riyad 1404/1984, III, 286-287.

el-Fihrisü’ş-şâmil: resmü’l-meṣâḥif, Amman 1406/1986, s. 39-50, 59-60, 72, 78-82, 84-85, 102; a.e.: maḫṭûṭâtü’l-ḳırâʾât, Amman 1407/1987, I, 242-243.