Harun Aydemir. Büyük Selçuklu Hanedan Üyesi Musa Yabgu, ailesi ve hâkimiyet bölgesi. Yüksek lisans tezi (2021)

Harun Aydemir. Büyük Selçuklu Hanedan Üyesi Musa Yabgu, ailesi ve hâkimiyet bölgesi. Yüksek lisans tezi. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021, XIII+114 s.

Özet

Oğuzlar’ın Üçok kolunun Kınık boyuna mensup olan ve Selçuk Bey’in oğullarından birisi olarak gösterilen Musa Yabgu, kardeşi Arslan Yabgu’nun Gazneli Devleti tarafından eser alınması ve esaret yıllarında vefat etmesinin ardından “Yabgu” unvanıyla Selçuklu ailesinin liderliğine getirilmiştir. Musa Yabgu’nun liderliğinin toplanan Selçuklular, ilk olarak Mâverâünnehir, daha sonra Harizm ve nihayetinde Horasan coğrafyalarında tutunma mücadelesi vermişlerdir. Horasan coğrafyasına gelen Selçuklu liderleri Musa Yabgu ve yeğenleri Tuğrul ve Çağrı Bey, bu coğrafyanın hâkimiyetini elinde bulunduran Gazneli Devleti’nden yurt talebinde bulunmuşlardır. Ancak Selçuklu liderlerinin yurt taleplerine olumlu bakmayan Gazneli Sultanı Mesûd, bu topluluğun Horasan’dan çıkarılması için büyük bir ordu görevlendirmiştir. Gazneli ordusunu Nesâ, Telhâb ve Dandanakan savaşlarında mağlup etmeyi başaran Musa Yabgu, Tuğrul ve Çağrı Bey, Horasan coğrafyasında Gazneli hâkimiyetine son vermiş ve Büyük Selçuklular Devleti’nin temelini atmışlardır. Bir süre sonra Horasan coğrafyasının taksimi için bir araya gelen Selçuklular, büyük bir kurultay tertip etmiş ve Musa Yabgu’ya Herât ve Sîstân bölgesinin hâkimiyetini vermişlerdir. İlk olarak Herât daha sonra Sîstân coğrafyasının hâkimiyetini kazanan Musa Yabgu, kısa bir sonra hem Gazneli Devleti’ne hem de Çağrı Bey ve oğullarına karşı hâkimiyet bölgesini korumak için büyük bir mücadele vermiştir.

Abstract

Musa Yabgu was shown as one of the sons of Selçuk Bey, who belonged to the Kınık clan of the Üçok branch of the Oghuzes. He was brought to the leadership of the Seljuk family with the title of “Yabgu” after his brother Arslan Yabgu was taken by the Ghaznavid State and passed away during the years of captivity. The Seljuks, gathered under the leadership of Musa Yabgu, struggled to hold on first in Transoxiana, then in Harizm and finally in Khorasan. Seljuk leaders Musa Yabgu and his nephews Tuğrul and Çağrı Bey, who came to Khorasan geography, demanded a homeland from the Ghaznavid State, which held the dominance of this geography. However, Ghaznavid Sultan Mesûd, who did not consider the land demands of the Seljuk leaders positively, commissioned a large army to expel this community from Khorasan. Musa Yabgu, Tuğrul and Çağrı Bey, who succeeded in defeating the Ghaznavid army in the battles of Nesâ, Telhâb and Dandanakan, put an end to the Ghaznavid domination in the Khorasan geography and laid the foundation of the Great Seljuk State. The Seljuks came together for the division of Khorasan geography, organized a great convention and gave Musa Yabgu the dominance of the Herat and Sistan regions. Musa Yabgu first gained the dominance of Herat and then Sistan. He gave a great struggle to protect the region of domination against both the Ghaznavid State and Çağrı Bey and his sons.