Hasan Tunca. Kaşkay Türkçesi söz varlığı. Doktora tezi (2023)

Hasan Tunca. Kaşkay Türkçesi söz varlığı. Doktora tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023, XV+1144 s.

Özet

Araştırmada Kaşkay Türkçesi söz varlığının bir bütün olarak ortaya konması amaçlanmıştır. Bu kapsamda Esedullah Merdânî Rahimî’nin Kaşkay Sözlüğü temelinde Kaşkay Türkçesinde kaleme alınmış eserler, Kaşkay Türkleri ve Türkçesi ile ilgili yapılan yüksek lisans ve doktora tezleri çerçevesinde Kaşkay Türkçesinin söz varlığı bütüncül bir biçimde incelenmiştir. Kaşkay Türkçesinin söz varlığının tespitinde nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Kaşkay Türkçesi söz varlığı iki üst başlık hâlinde tematik olarak tasnif edilmiş ve söz bilgisi açısından değerlendirilmiştir. Kaşkay Türkçesi tematik söz varlığı üç üst başlık hâlinde incelenmiştir: Evren ile İlgili Sözler, Yaşam ve Canlılar ile İlgili Sözler ve Toplum Yaşamı ile İlgili Sözler. Evren ile İlgili Sözler sekiz alt başlık olarak sunulmuştur. Yaşam ve Canlılar ile İlgili Sözler beş alt başlıkta incelenmiştir. Toplum Yaşamı ile İlgili Sözler ise on yedi alt başlıkta değerlendirilmiştir. Kaşkay Türkçesi Söz Bilgisi ise dokuz alt başlıkta verilmiştir: Adlar, eylemler, sıfatlar, zamirler, zarflar, edatlar, bağlaçlar, yansıma ve alıntı sözler. Alıntı sözler bölümünde tüm söz varlığı değerlendirilmiş ve söz varlığının %72’nin Türkçe kökenli olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte söz varlığının %17’sini Farsça, % 4’ünü Arapça ögeleden oluştuğu kaydedilmiştir. Bu çalışma, sözlükçülük açısından bazı sınırlılıklar içerse de Türkiye’de Kaşkay Türkçesi söz varlığını inceleyen ilk araştırma olması sebebiyle özgün bir incelemedir ve ileride yazılacak kapsamlı bir Kaşkay Türkçesi Sözlüğü için atılmış önemli bir adımdır.

Abstract

In the research, it is aimed to reveal the vocabulary of Qashqai Turkish as a whole. In this context, the vocabulary of Qashqai Turkish has been studied in a holistic way within the framework of the works written in Qashqai Turkish on the basis of Esedullah Merdânî Rahimî’s Dictionary of Qashqai, and within the framework of master’s and doctoral theses on Qashqai Turks and Turkish. Document analysis, one of the qualitative research methods, was used to determine the vocabulary of Qashqai Turkish. The vocabulary of Qashqai Turkish was classified thematically under two main headings and evaluated in terms of vocabulary. The thematic vocabulary of Qashqai Turkish has been examined under three main headings: Words Related to the Universe, Words About Life and Living Beings, and Words About Social Life. Words About the Universe are presented as eight sub titles. Words on Life and Living Things are examined under five sub-titles. Words on Community Life were evaluated under seventeen sub-titles. Qashqai Turkish Vocabulary is given under nine sub-titles: Nouns, verbs, adjectives, pronouns, adverbs, prepositions, conjunctions, reflection and quotations. All vocabulary was evaluated in the quoted words section and it was determined that 72% of the vocabulary was of Turkish origin. However, it has been noted that 17% of the vocabulary is Persian and 4% is Arabic. Although this study has some limitations in terms of lexicography, it is an original study as it is the first research to examine the vocabulary of Qashqai Turkish in Turkey and is an important step for a comprehensive Qashqai Turkish Dictionary to be written in the future.

Sonuç

Bu çalışmada Kaşkay Türkçesi söz varlığı bir bütün olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu ana amaç doğrultusunda söz varlığı, konularına göre tasnif edilmiş ve söz bilgisi açısından değerlendirilmiştir.

Çalışmanın temelini Rahimî’nin Kaşkay Sözlüğü oluşturmaktadır. Kaşkay Sözlüğünde yer almayan, araştırmanın sınırlılıkları bölümündeki eserlerin dizin kısımlarında bulunan ve madde başı niteliği taşıyan sözler çalışmaya eklenmiş ve Kaşkay Türkçesi söz varlığı genişletilmeye çalışılmıştır. Bunun neticesinde 14.750 adet söz tespit edilmiştir. Bu sözler; tematik söz varlığı incelemesine tabi tutulmuş ve evren; yaşam ve canlılar; toplum yaşamı ile ilgili sözler olmak üzere üç üst başlıkta değerlendirilmiştir. Evren ile ilgili sözler sekiz alt başlık olarak incelenmiş ve burada 2420 söz bulunmuştur. Bu alt başlıklar içinde en dikkat çekici olanı 842 sözle hayvanlar ve hayvancılık ile ilgili unsurlardır. Bu alt başlık, Kaşkayların hayatında hayvancılığın tuttuğu yer ile ilgili bilgiler içermektedir. Yaşam ve canlılar başlığı beş alt başlıkta incelenmiş ve burada 1583 söz tespit edilmiştir. Tematik incelemede sayı bakımından en fazla söz içeren üst başlık toplum yaşamı ile ilgili sözlerdir. Toplum yaşamı ile ilgili sözler, 17 alt başlık hâlinde değerlendirilmiş ve burada 3411 söz bulunmuştur. Bu üst başlıkta, Kaşkayların aile ve akrabalık ilişkileri, değerler ve değer yargıları, mesken bilgisi ve çadır hayatı, yemekleri, halı dokumacılığı ve inanışla ilgili unsurları incelenmiştir. Söz bilgisi incelemesi ise dokuz alt başlıkta sunulmuştur: Adlar, eylemler, sıfatlar, zamirler, zarflar, edatlar, bağlaçlar, yansıma ve alıntı sözler. Bu bölümde 7339 söz kaydedilmiştir. Söz bilgisinde en kalabalık bölümü 3284 sözle eylemler oluşturur. Eylemleri 2426 sözle sıfatlar takip eder. Alıntı sözler bölümünde tüm söz varlığı değerlendirilmiş ve genel görüşün aksine söz varlığının %72’sinin Türkçe kökenli olduğu tespit edilmiştir. Bu durum Kaşkayların çektikleri büyük zorluklara rağmen ana dillerini yaşatmakta ve ona sahip çıkmakta ne kadar kararlı olduklarını göstermektedir. Bununla birlikte Kaşkay Türkçesi söz varlığının %17’sini Farsça, %4’ünü Arapça ögeler oluşturmaktadır.