Haşim Özel. Kıpçak uruk ve boyları üzerine bir inceleme. Yüksek lisans tezi (2017)

Haşim Özel. Kıpçak uruk ve boyları üzerine bir inceleme. Yüksek lisans tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017, VI+167 s.

Özet

Kıpçaklar siyasi olarak ilk kez Kimek Kağanlığı’nın batı bölgelerinde, IX. yüzyılda tarih sahnesine çıkmışlardır. Onların Kimekleri oluşturan yedi boydan biri oldukları bilinmektedir. Zamanla Kimek birliği içerisinde güçlenerek öne çıkmışlar ve XI. yüzyılın ilk çeyreğinde Kağanlığın yıkılması sonrasında İrtiş’ten Urallar’a kadar olan sahaya hakim olmuşlardır.

XI. yüzyılın ilk yarısı içinde Uzakdoğu’dan Kay ve Kun kavimlerinin başlattığı kavimler göçüyle Avrasya bozkır kuşağının etnik ve siyasi yapısı değişmiş, Kıpçaklar kendilerine katılan Kay ve Kunlarla daha da güçlenmişler ve nihayet XI. yüzyılın ikinci yarısında batı yönünde ilerleyerek, Güney Rusya ve Aşağı Tuna’da belirmişlerdir. Bundan sonra onlar batı kaynaklarında Kuman adıyla anılmışlardır.

Kıpçaklar bir devlet yapısı içerisinde teşkilatlanmayı başaramamışlardır. Onlar daha çok itaat altına alınan çeşitli boy ve urukların birleşiminden oluşan, geniş bir coğrafyada faaliyet gösteren gevşek yapılı bir siyasi birlik kurmuşlardır. Aynı zamanda Macar ve Sırp Krallıkları, Bizans, Gürcü Krallığı gibi siyasi yapılarda paralı askerlik yapmışlardır. Bazen de Bulgaristan, Mısır ve Hindistan gibi çok farklı bölgelere muhaceret ederek hem idareci sınıfı oluşturmuş hem de ordunun önemli bir bölümünü teşkil etmişlerdir.

Kıpçaklar, XIII. yüzyılda Moğol istilasıyla birlikte siyasi yapılarını kaybetmiş ve çeşitli ülkelere dağılmak zorunda kalmışlardır. Ancak tamamen ortadan kaybolmamışlardır. Bu dönemde, Arap ve Rus kaynakları çok farklı coğrafyalarda izleri görülen Kıpçak uruk ve boylarına dair kıymetli bilgiler vermişlerdir. Kıpçaklara ait bazı uruk ve boylara, bugün bile çağdaş Türk halklarının boy kabile yapısı içerisinde küçük etnik birimler olarak rastlanmaktadır.

Abstract

Kipchaks have emerged politically at the west side of Kimek Khaganate in IXth century. They are known as one the seven tribes that constitute Kimeks. Over time, they have become prominent among Kimek unity and have reigned in the area that lengthen from Irtysh to Urals.

The political and ethnic structure of Eurasia steppe zone have changed with the effect of migration of tribes that have been triggered Kay and Kun of far east in the first half of XIth century. Kipchaks have gained strength with the attendance of Kay and Kuns and proceeded towards west and finally emerged in the South Russia and Lower Tuna in the second half of XIth century. Hereafter, they have been mentioned as Cuman in the west sources.

Kipchaks haven’t been able to organised in state structure they have organised more of a weak political structure that consist of the combination of tribes which have been taken under control. This political structure has reigned in a wide region. Kipchaks also have taken a part as mercenary Hungarian and Serbian, Byzantine, Georgian Kingdom. They also have moved to the areas as Bulgaria, Egypt and India and composed of management staff and some crucial parts of the army.

Kipchaks political structure hase been ruined by Mongol invasion in the XIIIth century and they have been forced to immigrate to various countries but they haven’t disappeared completely. In this period Arabian and Russian sources give some very important information about Kipchak clans and tribes that have been seen in various parts of the world. Some tribes of the Kipchaks are still seen as small ethnic units in the tribe-clan structure of the contemporary Turkish peoples.

İçindekiler

ÖNSÖZ … İV

KISALTMALAR … Vİ

GİRİŞ … 1

I. KIPÇAK ADI ÜZERİNE … 7
I.1. Kıpçak Adının Kaynaklarda Geçişi … 7
I.2 Kıpçak ve Kuman Adlarının Etimolojisi … 10

II. KIPÇAK SİYASİ TARİHİNE GENEL BİR BAKIŞ … 13
II.1 Kıpçakların Ortaya Çıkışı ve Kimek Bağlantıları … 13
II. 2 Kun Göçü … 15
II. 3 Doğu Avrupa, Kafkasya ve Balkanlarda Kıpçaklar … 18
II.4 Orta Asya, Hindistan ve Mısır‟da Kıpçaklar … 51

III. KIPÇAK URUK VE BOYLARI … 64
III.1 Ançoğlu/Ençoğlu … 64
III.2 Badaç … 65
III.3 Barat/Beret/Barak … 65
III.4 Bargı … 67
III.5 Bayavut … 68
III.6 Burçoğlu … 71
III.7 B.zanki/B.zangi … 74
III.8 Cordan … 75
III.9 Çagrat/Çokrat/İğrak … 78
III.10 Çenegrepa … 81
III.11 Çiteyoğlu … 82
III.12 Durut/Terteroba … 82
III.13 İleris … 85
III.14 İlonçuk … 85
III.15 İtoba/İtoğlu … 88
III.16 Kangaroğlu … 89
III.17 Kanglı … 91
III.18 Karabaroğlu … 94
III.19 Karabörklü … 95
III.20 Kay … 96
III.21 Kitanopa … 102
III.22 K.n.n … 104
III.23 Koloba/Kuloba … 107
III.24 Konguroğlu … 108
III.25 Kor … 110
III.26 Kumangû … 112
III.27 Küçeba/Küçoba … 112
III.28 Küçet … 113
III.29 Mekrüti/Mekrüte … 115
III.30 Mankuroğlu … 116
III.31 Orungkut … 117
III.32 Ölberli/Borlu/Barlı … 117
III.33 Peçenek … 122
III.34 Tağ Yaşkut … 124
III.35 Tarev … 125
III.36 Targıl … 126
III.37 Toksoba … 127
III.38 Ulaşoğlu … 130
III.39 Uran … 133
III.40 Urusoba … 136
III.41 Yemek … 139
III.42 Yetioba … 142
III.43 Yugur … 143

SONUÇ … 145

KAYNAKÇA … 151

ÖZET … 165

ABSTRACT … 166