HİFNÎ

1101 (1690) yılında Mısır’ın Bilbîs şehrinin Hafnâ köyünde doğdu. Hafnâvî ve Hafnevî nisbeleriyle de anılır. Soyu babaannesi tarafından Hz. Hüseyin’e kadar ulaşır. On dört yaşında babasıyla birlikte tahsil için Kahire’ye giderek Ezher’e kaydoldu. Şemseddin Muhammed el-Büdeyrî, Îd b. Ali en-Numrusî ve Abdullah b. Sâlim el-Basrî gibi âlimlerden icâzet aldı. Şâfiî fıkhı başta olmak üzere usûl-i fıkıh, tefsir, hadis, kelâm, mantık, nahiv, aruz gibi ilim dallarında geniş bir birikime sahip olan Hifnî, Ezher’de bu ilimleri okutmaya başladığı yıllarda tasavvufa ilgi duyup Mukrî diye tanınan Şeyh Ahmed eş-Şâzelî’ye intisap etti. 1133 (1721) yılında Kahire’ye gelen, Halvetiyye tarikatının Şâbâniyye kolunun Bekriyye şubesinin kurucusu Kutbüddin el-Bekrî ile tanışınca daha fazla muhabbet duyduğu bu şeyhe intisap etti. Seyrüsülûkünü onun yanında tamamlayarak hilâfet aldı (1139/1727). 1149 (1736) yılında şeyhini ziyaret için gittiği Kudüs’te dört ay kaldı. 1171’de (1758) Ezher şeyhliğine getirildi. 1179 (1766) yılında hacca gitti. 27 Rebîülevvel 1181 (23 Ağustos 1767) tarihinde Kahire’de vefat etti ve Karâfe Mezarlığı’na defnedildi.

Hifnî’nin ilim ve tasavvuf çevrelerinin yanı sıra siyasî çevrelerde de büyük bir itibarı vardı. Hifniyye tarikatı Ticâniyye, Derdîriyye, Rahmâniyye, Ezheriyye ve Mervâniyye adlı beş kola ayrılmıştır. Cebertî onun halifelerinden yirmi dördünün adını zikreder (ʿAcâʾibü’l-âs̱âr, I, 347-351). Bazı müridleri Hifnî hakkında çeşitli risâleler kaleme aldılar. Hasan b. Ali el-Mekkî’nin el-İbârât fî baʿżı mâ li’ş-Şeyḫ el-Ḥifnî mine’l-menâḳıb ve’l-kerâmât adlı risâlesi bunlardan olup Nebhânî bu eserden bir bölüm nakletmiştir (Kerâmâtü’l-evliyâʾ, I, 208-215). Meşhur Hanefî âlimi İbn Âbidîn Hifnî’nin soyundandır.

Eserleri. 1. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-ʿAzîzî ʿale’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr. Süyûtî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr adlı eserine Azîzî diye tanınan Ali b. Ahmed el-Bûlâkī’nin es-Sirâcü’l-münîr bi-şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr adıyla yazdığı şerhin hâşiyesidir (I-II, Bulak 1290, 1292; I-III, Kahire 1304, 1312, 1324, Azîzî şerhiyle birlikte).

2. Enfesü nefâʾisi’d-dürer. Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’nin, Hz. Peygamber için yazdığı el-Ḳaṣîdetü’l-hemziyye’ye İbn Hacer el-Heytemî’nin yaptığı el-Mineḥu’l-Mekkiyye adlı şerhin hâşiyesi olup bu eserle birlikte basılmıştır (Bulak 1292; Kahire 1303, 1307, 1322).

3. es̱-S̱emeratü’l-behiyye fî esmâʾi’ṣ-ṣaḥâbeti’l-Bedriyye (Kahire 1940).

4. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’s-Semerḳandî ʿale’r-Risâleti’l-ʿAḍudiyye (Kahire 1295; İstanbul 1320). Adudüddin el-Îcî’nin er-Risâletü’l-vażʿiyyetü’l-ʿAḍudiyye adlı eserine Ebü’l-Kāsım b. Ebû Bekir es-Semerkandî’nin yaptığı şerhin hâşiyesidir.

5. Ḥâşiye ʿale’l-Fevâʾidi’ş-Şinşevriyye. İbnü’l-Mütefennine er-Rahbî’nin ferâiz ilmine dair er-Raḥbiyye adlı eserine Şinşevrî’nin yaptığı şerhin hâşiyesidir.

6. Risâle teteʿallaḳ bi’t-taḳlîd fi’l-fürûʿ fî uṣûli’l-fıḳh.

7. Risâle teteʿallaḳ bi-buṭlâni’l-mesʾeleti’l-müleffeḳa ve buṭlâni’l-ʿaḳdi’l-evvel baʿde vuḳūʿi’ṭ-ṭalâḳi’s̱-s̱elâs̱ bi-ḳaṣdi iskâti’l-muḥallil. Hülleye dair bir risâledir.

8. Muḫtaṣaru Risâleti’n-Nevevî fîmâ yeteʿallaḳ bi’l-ḳıyâm li-ehli’l-fażl ve ġayri ẕâlik. Yahyâ b. Şeref en-Nevevî’nin Kitâbü’l-Ḳıyâm li-ehli’t-tekrîm ve’l-iḥtirâm adlı risâlesinin muhtasarıdır.

9. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-Üşmûnî. İbn Mâlik et-Tâî’nin nahiv ilmine dair el-Elfiyye’sine Üşmûnî tarafından yapılan Menhecü’s-sâlik adlı şerhin hâşiyesidir.

10. Risâle fî fażli’t-tesbîḥ ve’t-tehlîl.

11. Ferâʾidü ʿavâʾidi Cebriyye. Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Yâsemînî’nin cebirle ilgili el-Urcûzetü’l-Yâsemîniyye adlı manzum risâlesine Sıbtu’l-Mardînî’nin yaptığı el-Lümʿa adlı şerhin hâşiyesidir.

12. ed-Dürretü’l-behiyyetü’l-bahîre fî beyâni âli’l-beyti’l-müşerrefeti bihimi’l-Ḳāhire (bu eserlerin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, I, 361, 491, 621; II, 186, 269, 422; Suppl., I, 471, 685, 858; II, 445).

BİBLİYOGRAFYA

Kādirî, Neşrü’l-mes̱ânî, IV, 182-188.

Murâdî, Silkü’d-dürer, IV, 49-50.

Cebertî, ʿAcâʾibü’l-âs̱âr, I, 339-354.

Harîrîzâde, Tibyân, I, vr. 293^b-301^a.

L. Rinn, Marabouts et Khouan: Étude sur l’Islam en Algérie, Alger 1884, s. 293, 294, 420, 453.

Tomar-Halvetiyye, s. 84.

Serkîs, Muʿcem, I, 781-782; II, 1326.

Brockelmann, GAL, I, 361, 491, 621; II, 186, 269, 422; Suppl., I, 471, 685, 858; II, 445.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 135, 347; II, 183.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 337.

Karatay, Arapça Basmalar, II, 440.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 4.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, X, 15-16.

a.mlf., el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 645.

Nebhânî, Kerâmâtü’l-evliyâʾ, I, 208-216.

A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London 1967, II, 250, 260.

J. S. Trimingham, The Sufi Orders in Islam, Oxford 1971, s. 77.

Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, II, 355.

Âyide İbrâhim Nusayr, el-Kütübü’l-ʿArabiyye elletî nüşiret fî Mıṣr beyne ʿâmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 70.

Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 353-355.

el-Ezherü’ş-şerîf fî ʿîdihi’l-elfî, Kahire 1403/1983, s. 241.

Şüyûḫu’l-Ezher, Kahire, ts. (Vizâretü’l-i‘lâm), s. 16-17.

Ernst Bannerth, “La Khalwatiyya en Egypte quelques aspects de la vie d’une confrerie”, MIDEO, VIII (1964-66), s. 12-14.

el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, II, 121.