HİŞÂM b. ÂS b. VÂİL

Babası Âs b. Vâil müşriklerin ileri gelenlerinden olup Hz. Peygamber’e ve müslümanlara düşmanlığı ile tanınır. Annesi Ümmü Harmele bint Hişâm b. Mugīre Ebû Cehil’in kız kardeşidir. Hişâm’ın künyesi önceleri Ebü’l-Âs (âsinin babası) iken Resûl-i Ekrem tarafından Ebû Mutî‘ (itaat edenin babası) olarak değiştirildi. İlk müslümanlar arasında yer alan ve Mısır fâtihi Amr b. Âs’ın baba bir kardeşi olan Hişâm Ebû Cehil’in kızıyla evlendi; İkinci Habeşistan Hicreti’ne katıldı. Orada Hz. Peygamber’in Medine’ye hicret edeceğini duyunca onunla birlikte hicret etmek üzere Mekke’ye döndü. Ancak başta babası olmak üzere Mekkeli müşrikler onu hapsettikleri için hicret edemediği gibi Bedir, Uhud ve Hendek savaşlarına da katılamadı. Resûlullah Hişâm’ın durumundaki müslümanlara çok üzülmüş, kurtulmaları için uzunca bir müddet sabah namazlarında onlara dua etmiştir (Müslim, “Mesâcid”, 294-295). Nihayet Resûl-i Ekrem işkence altındaki müslümanları kurtarması için Velîd b. Velîd’i Mekke’ye gönderdi; onlar da umretü’l-kazâdan dönmekte olan müslümanlara katılarak Medine’ye geldiler. Bunu duyan Kureyşliler, Hâlid b. Velîd başkanlığındaki bir grup Mekkeli’yi onları yakalamakla görevlendirdi. Ancak Usfân’a kadar giden takipçiler izlerini bulamayıp geri döndüler.

Hişâm b. Âs Hendek Savaşı’ndan sonraki bütün gazvelere katıldı. Hz. Ebû Bekir tarafından Herakleios’u İslâm’a davet amacıyla gönderilen heyet içinde yer aldı ve sözcülük görevini üstlendi. Hâlid b. Velîd kumandasında yalancı peygamber Tuleyha b. Huveylid el-Esedî üzerine gönderilen orduya katıldı ve yine Hâlid’in emrinde Ecnâdeyn Savaşı’na iştirak etti. Bir ara müslüman askerlerin gerilemekte olduğunu görünce, “Ey müslümanlar, gelin, gelin! Ben Hişâm b. Âs’ım. Cennetten mi kaçıyorsunuz?” diye bağırarak düşman saflarına daldı ve şehid düşünceye kadar çarpıştı (28 Cemâziyelevvel 13 / 30 Temmuz 634). Onun Yermük Savaşı’nda (15/636) şehid olduğu da rivayet edilmektedir.

Hz. Peygamber, “Âs’ın iki oğlu da mümindir” diyerek (Müsned, II, 304, 327, 353, 354) Amr ile Hişâm’a iltifat etmiş, Amr b. Âs da, “Allah onu şehid olarak kabul etti, beni etmedi” sözüyle kardeşinin şehâdetine imrendiğini belirtmiştir. Babaları Âs b. Vâil’in, ölümünden sonra 100 köle âzat edilmesini vasiyet etmesi üzerine Hişâm’ın elli köle âzat ettiği, Amr’ın ise bu hususu Resûl-i Ekrem’e sorduğu, onun da müslüman olmadan ölen kimseye bunun bir fayda sağlamayacağını söylediği belirtilmektedir (Ebû Dâvûd, “Veṣâyâ”, 16).

BİBLİYOGRAFYA

Müsned, II, 304, 327, 353, 354.

Müslim, “Mesâcid”, 294-295.

Ebû Dâvûd, “Veṣâyâ”, 16.

İbn İshak, es-Sîre, s. 151, 207.

İbn Hişâm, es-Sîre (Zekkâr), I, 246, 326-329.

İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, IV, 191-194.

İbn Habîb, el-Muḥabber, s. 433.

Belâzürî, el-Büldân ve fütûḥuhâ ve aḥkâmühâ (nşr. Süheyl Zekkâr), Beyrut 1412/1992, s. 114, 132.

Taberî, Câmiʿu’l-beyân, XII/3, s. 15.

İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, V, 401-402.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, III, 77-79.

a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: ʿAhdü’l-Ḫulefâʾi’r-râşidîn, s. 103-105.

İbn Hudeyde, el-Miṣbâḥu’l-muḍî (nşr. Muhammed Azîmüddîn), Beyrut 1405/1985, I, 242-245; II, 97-99.

İbn Hacer, el-İṣâbe, III, 604.

Ziriklî, el-Aʿlâm, IX, 84.