HOUTSMA, Martinus Theodorus

15 Ocak 1851’de Irnsum’da doğdu. Dokkum’daki Latin School’u ve ardından Leiden Üniversitesi’ni bitirdi. 1875 yılında aynı üniversitede hazırladığı De strijd over het dogma in den Islam tot op el-Aschʿarī (Eş‘arî’ye kadarki İslâm akaidi üzerine tartışma) adlı Flamanca teziyle (Leiden 1875) ilâhiyat doktoru unvanını aldı. 1874-1890 yılları arasında Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’nin Şark El Yazmaları Bölümü’nde çalıştı. Bu arada üniversiteye bağlı İslâm Enstitüsü’nde Farsça ve Türkçe dersleri verdi. 1890’da Utrecht Üniversitesi’nde İbrânîce profesörü olarak görev alan Houtsma, aynı zamanda Royal Academy of Sciences ve el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî bi-Dımaşk’ın da aralarında bulunduğu çeşitli akademi ve cemiyetlere üye seçildi. Houtsma 1917 yılında emekliye ayrıldı ve hayatının geri kalan kısmını yine Utrecht’te geçirdi; 9 Şubat 1943 tarihinde burada öldü. Neşrettiği Arapça, Farsça ve Türkçe bazı eserlerle tanınan Houtsma’nın The Encyclopaedia of Islam’ın ilk edisyonunun I. cildinin başeditörü olması da şöhretinin yayılmasına katkıda bulunmuştur.

Eserleri. 1. Ḳaṣîdetü’l-Aḫṭal fî medḥi Benî Ümeyye [Akhtal, Encommium Omayadarum]. Emevî devrinin hıristiyan şairi Ahtal’ın bazı kasidelerinin tahkikli metin ve Latince tercümelerini ihtiva eden bir eserdir (Leiden 1878).

2. Kitâbü’l-Eżdâd [Kitâbo’l-Adhdād]. İbnü’l-Enbârî’ye ait eserin neşridir (Leiden 1881).

3. Târîkh al-Yaʿḳūbî [Ibn Wādhih, qui dicitur al-Jaʿqūbī, Historiae]. Ya‘kūbî’nin Târîḫ’inin bazı dipnotlar ve fihrist ilâvesiyle yapılmış neşridir (I-II, Leiden 1883).

4. Catalogue d’une collection de manuscrits arabes et turcs appartenant à la maison E. J. Brill à Leide (I-II, Leiden 1886-1889).

5. Ein türkisch-arabisches Glossar (Leiden 1894). XIII. yüzyılda Kıpçak Türkçesi ile hazırlanmış Tercümân-ı Türkî ve Arabî adlı sözlüğün neşridir.

6. Tevârîḫ-i Âl-i Selcûḳ [Recueil de textes relatifs à l’histoire des seldjoucides]. Selçuklu tarihiyle ilgili biri Arapça, ikisi Farsça, biri Türkçe dört eserin metin neşirlerini ihtiva eden dört ciltlik bir koleksiyondur (Leiden 1886-1902). I. cilt Histoire des seljoucides du Kermân (Leiden 1886): Muhammed b. İbrâhim’in Târîḫ-i Selçûḳıyân-i Kirmân adlı Farsça eseri; II. cilt Histoire des seldjoucides de l’Irâq (Leiden 1889): İmâdüddin el-İsfahânî’nin Nuṣretü’l-fetre ve ʿuṣretü’l-fıṭre adlı Arapça eserinin Bündârî tarafından yapılan muhtasarı Zübdetü’n-Nuṣra ve nuḫbetü’l-ʿuṣra; III. cilt Histoire des seldjoucides de l’Asiemineure d’après Ibn-Bībī texte turc publié d’après les Mss. De Leide et de Paris (Leiden 1902): İbn Bîbî’nin Yazıcıoğlu Ali tarafından Osmanlı Türkçesi’ne çevrilen el-Evâmirü’l-ʿAlâʾiyye’sinin bir bölümü (Târîḫ-i Selcûḳıyân-i Rûm-i Türkî); IV. cilt Histoire des seldjoucides de l’Asie mineure d’après l’abrégé du Seldjouknāmeh d’Ibn-Bībī texte persan publié d’après L’Ms de Paris (Leiden 1902): İbn Bîbî’nin el-Evâmirü’l-ʿAlâʾiyye’sinin meçhul bir müellif tarafından yapılan Farsça özeti (Muḫtaṣar-ı Selcūḳnāme).

7. Choix de vers tirés de la Khamsa de Niẓāmī (Leiden 1921). Azerbaycanlı şair Nizâmî-i Gencevî’nin Hamse’sinden yapılan seçmeleri ihtiva eder. Müellifin ayrıca Nizâmî’nin bu eseriyle ilgili olarak “Some remarks on the dīvān of Niẓāmī” adlı bir makalesi yayımlanmıştır (Volume of Oriental studies presented to Edward G. Browne, Cambridge 1922).

Houtsma bunlardan başka Catalogus codicum orientalium Bibliothecae Academiae Lugduno-Batavae adlı beş ciltlik kataloga bir indeks (Leiden 1877) ve M. J. de Goeje ile birlikte bu katalogun Catalogus Codicum Arabicorum Bibliothecae Academiae Lugduno-Batavae adıyla yapılan genişletilmiş ikinci baskısının I. cildini hazırlamıştır (Leiden 1888). Taberî’nin Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk adlı eserinin M. J. de Goeje tarafından yapılan neşrine de (Annales quos scripsit Abū Dja‘far Moḥammad Ibn Djarīr al-Ṭabarī, Leiden 1879-1901) katkıda bulunan Houtsma’nın çeşitli ansiklopedi ve dergilerde yayımlanmış çok sayıda makalesi bulunmaktadır.

BİBLİYOGRAFYA

G. Pfannmüller, Handbuch der Islam-Literatur, Berlin-Leipzig 1923, s. 77-78, 127, 237, 257, 258, 259, 329.

Serkîs, Muʿcem, II, 1901.

Brockelmann, GAL, I, 4, 5, 66, 153, 259.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VI, 121.

J. Fück, Die arabischen studien in Europa, Leipzig 1955, s. 325.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, VIII, 164.

J. D. Pearson, Index Islamicus: 1906-1955, London 1958, s. 92, 97, 567, 750, 776.

Sarton, Introduction, III, 1014.

A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London 1967, I, 149, 572, 653-654; II, 207.

F. Rosenthal, A History of Muslim Historiography, Leiden 1968, s. 124, 134, 467, 529.

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, II, 315.

Bedevî, Mevsûʿatü’l-müsteşriḳīn, s. 428-429.

W. H. Behn, Index Islamicus: 1665-1905, Millersville 1989, s. 2, 12, 169, 190, 222, 243, 516, 517, 665, 745, 760, 795.

G. Haloun, “Obituary Notices: Professor M. Th. Houtsma”, JRAS (1947), s. 136.

Frederick de Jong, “Middle Eastern Studies in the Netherlands”, MESA Bulletin, XX (1986), s. 175.

“Houtsma”, TA, XIX, 358.

Adnan Sâdık Erzi, “İbn Bîbî”, İA, V/2, s. 713, 715, 717.

“Houtsma”, Büyük Larousse, İstanbul 1986, IX, 5400.