HUŞENÎ, Muhammed b. Abdüsselâm

221’de (836) Endülüs şehirlerinden Ceyyân’da (Jaén) doğdu. Bazı kaynaklarda künyesi Ebü’l-Hasan olarak da kaydedilmektedir. Büyük dedelerinden sahâbî Ebû Sa‘lebe el-Huşenî’ye nisbetle Huşenî diye anılır. 240 (854) yılından önce hacca gitti. Daha sonra tahsil amacıyla Mekke, Basra, Bağdat, Mısır gibi ilim merkezlerini dolaştı. Arap dilini Ebû Hâtim es-Sicistânî ve Ebü’l-Fazl er-Riyâşî’den öğrendi. Harmele b. Yahyâ, Muhammed b. Müsennâ, Bündâr lakabıyla tanınan Muhammed b. Beşşâr, Abdullah b. Saîd el-Eşec el-Kindî ve Müzenî gibi âlimlerden fıkıh ve hadis okudu. 247’de (861) Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm’ın eserlerini onun talebesi Muhammed b. Vehb el-Mis‘arî yoluyla elde etti (rivayette bulunduğu kimselerin bir listesi için bk. Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Aḫbârü’l-fuḳahâʾ ve’l-muḥaddis̱în, s. 134-137). Kendisinden oğlu Muhammed, hadis hâfızı Muhammed b. Kāsım b. Muhammed el-Beyyânî, Kādılkudât Eslem b. Abdülazîz ve Kāsım b. Asbağ gibi kişiler hadis rivayet ettiler.

Huşenî, yirmi beş yıl süren ilmî seyahatlerinin ardından Kurtuba’ya (Córdoba) yerleşti. Endülüs’te o tarihlerde henüz bilinmeyen pek çok hadisi, lugatı ve Câhiliye devri şiirini buraya taşıdı. Bir müddet Arap dili okuttuktan sonra hadis öğretimine yöneldi. Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm’ın en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ adlı eserini Endülüs’e getirmesi burada nesih konusunda bazı tartışmaların çıkmasına sebep oldu. Huşenî’nin Kur’an ve Sünnet’te nesih bulunduğunu savunması üzerine neshi kabul etmeyenler onu Sâhibü’ş-şurta Muhammed b. Hâris’e şikâyet ettiler. Muhammed b. Hâris de nesih konusunda Huşenî ile tartıştıktan sonra onu hapsetti. Bu durumu öğrenen Endülüs Emevî Hükümdarı I. Muhammed Huşenî’nin serbest bırakılmasını ve kendisinden özür dilenmesini emretti. Daha sonra hükümdar tarafından kendisine Ceyyân kadılığı teklif edilmişse de Huşenî bu görevi kabul etmedi.

Nesep, dil ve edebiyatla hadis rivayetinde devrinde tanınmış bir âlim olan, fıkıh sahasındaki bilgisiyle kendini kabul ettiren, dindarlığı ve iyilik severliğiyle halkın sevgisini kazanan Huşenî 27 Ramazan 286 (6 Ekim 899) tarihinde Kurtuba’da vefat etti. Huşenî’nin, hadislerin ve onlardaki garîb kelimelerin şerhine dair Ġarîbü’l-ḥadîs̱ adlı 400 varak hacminde bir eserinin bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Aḫbârü’l-fuḳahâʾ ve’l-muḥaddis̱în (nşr. M. L. Ávila – L. Molina), Madrid 1992, s. 132-137.

a.mlf., Ḳuḍâtü Ḳurṭuba (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Beyrut 1410/1989, s. 33-34.

Ebû Bekir ez-Zübeydî, Ṭabaḳātü’n-naḥviyyîn ve’l-luġaviyyîn (nşr. M. Ebü’l-Fazl İbrâhim), Kahire, ts. (Dârü’l-maârif), s. 268.

İbnü’l-Faradî, Târîḫu ʿulemâʾi’l-Endelüs (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1410/1989, II, 648-650.

İbn Hayyân, el-Muḳtebes, s. 250-261.

Humeydî, Ceẕvetü’l-muḳtebis (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1410/1989, I, 117-119.

Sem‘ânî, el-Ensâb, V, 127-128, 130.

İbn Abdülhâdî, Ṭabaḳātü ʿulemâʾi’l-ḥadîs̱ (nşr. Ekrem el-Bûşî), Beyrut 1409/1989, II, 358-359.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIII, 459-460.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 649.

Süyûtî, Buġyetü’l-vuʿât, I, 127, 160.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 21.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 76-77.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, X, 168.

W. Werkmeister, Quellenuntersuchungen zum Kitāb al-ʿIqd al-Farīd des Andalusiers Ibn ʿAbdrabbih, Berlin 1983, s. 254-262.

Şâkir el-Fehhâm, “Kitâbü’d-Delâʾil fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ li-Ebî Muḥammed Ḳāsım b. S̱âbit el-ʿAvfî es-Saraḳusṭî”, MMLADm., L/2 (1975), s. 317-321.