HÜSEYNÎ, Ebü’l-Mehâsin

Şâban 715’te (Kasım 1315) Dımaşk’ta doğdu. İshak el-Âmidî, İzzeddin İbn Cemâa, Muhammed b. Ebû Bekir b. Abdüddâim, Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî ve Zehebî gibi âlimlerden ders okudu. Mısır’a giderek burada Ebü’l-Feth Sadreddin Muhammed b. Muhammed el-Meydûmî’nin derslerine devam etti. Dımaşk’taki ilmî mirasa şahit olan ve Dârü’l-hadîsi’l-Bahâiyye şeyhliği görevinde bulunan Hüseynî’nin güzel bir hattı olduğu ve çok süratli yazı yazdığı kaydedilmekte, İbn Hacer, Zehebî’ye ait el-ʿİber adlı eseri onun beş günde yazdığını nüshanın sonuna kendisi tarafından düşülen nota atıfta bulunarak belirtmektedir.

Zeynüddin el-Irâkī bazı yönlerden Moğultay b. Kılıç, Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, İbn Râfi‘ ve Hüseynî arasında mukayeseler yapmış, muasır âlimleri ve hadis tahrîcini en iyi bilenin Hüseynî olduğunu, ancak hıfz açısından diğerlerinin gerisinde bulunduğunu söylemiştir. Zehebî de onun tahrîc konusunda üstün bir muhaddis ve fakih olduğunu kaydetmiştir. İbn Nâsırüddin ve Takıyyüddin İbn Fehd ise Hüseynî’nin güzel ahlâkına ve sika oluşuna temas etmişlerdir.

Hüseynî 29 Şâban veya 1 Ramazan 765’te (1 veya 2 Haziran 1364) Dımaşk’ta vefat etti; Sâlihiyye’de Kāsiyûn dağı eteklerinde defnedildi. Bazı kaynaklarda vefat gününün pazar olarak belirtilmesinden hareketle onun ölüm tarihinin 1 Ramazan 765 şeklinde tesbit edilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.

Eserleri. 1. et-Teẕkire bi-maʿrifeti ricâli’l-kütübi’l-ʿaşere (et-Teẕkire fî ricâli’l-ʿaşere). Mizzî’nin Tehẕîbü’l-Kemâl’indeki biyografilerden Kütüb-i Sitte’de rivayeti bulunmayanların çıkarılması, buna karşılık esere Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’i, İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾı, Şâfiî’nin el-Müsned’i ve Ebû Abdullah Hüseyin b. Muhammed b. Hüsrev el-Belhî’nin Müsnedü Ebî Ḥanîfe’sindeki ricâlin ilâve edilmesi suretiyle meydana getirilmiş olup müellif hattıyla yazılmış bir nüshası Köprülü Kütüphanesi’nde (nr. 263), bu nüshadan alınmış bir fotokopisi de İslâm Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi’nde (nr. 8449) bulunmaktadır (ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 69).

2. Ẕeylü Teẕkireti’l-ḥuffâẓ (Ẕeylü Ṭabaḳāti’l-ḥuffâẓ). Zehebî’nin Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ’ının zeyli olup Takıyyüddin İbn Fehd el-Mekkî’nin Laḥẓü’l-elḥâẓ bi-ẕeyli Ṭabaḳāti’l-ḥuffâẓ ve Süyûtî’nin Ẕeylü Ṭabaḳāti’l-ḥuffâẓ adlı eserleriyle birlikte neşredilmiş (Dımaşk 1347/1928), daha sonra Beyrut’ta ofset baskısı yapılmıştır (Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.).

3. el-İkmâl fî ẕikri men lehû rivâye fî Müsnedi’l-İmâm Aḥmed mine’r-ricâl sivâ men ẕükire fî Tehẕîbi’l-Kemâl. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî’nin tahkikiyle neşredilmiştir (Mansûre 1409/1989). Eseri ayrıca Abdullah b. Sürûr Muhammed yüksek lisans tezi olarak tahkik etmiştir (1408, Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye-Külliyyetü usûli’d-dîn).

4. el-İlmâm (el-İmâm) bi-âdâbi duḫûli’l-ḥammâm (Köprülü Ktp., nr. 1214; Nuruosmaniye Ktp., nr. 1401; ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 69).

5. el-İktifâʿ fi’ḍ-ḍuʿafâʾ. Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bir nüshasının bulunduğu zikredilmektedir (Ẕeylü Teẕkireti’l-ḥuffâẓ [neşredenin mukaddimesi], s. 1).

6. Ẕeylü’l-ʿİber. Zehebî’nin el-ʿİber fî ḫaberi men ġaber adlı eserine kendisi tarafından yazılan zeylin zeyli olup her iki eser bir arada Min ẕüyûli’l-ʿİber adıyla Muhammed Reşâd Abdülmuttalib’in (Küveyt 1970) ve Ẕüyûlü’l-ʿİber fî ḫaberi men ġaber adıyla Ebû Hâcer Muhammed Saîd’in (Beyrut 1405/1985) tahkikiyle yayımlanmıştır.

7. el-Keşşâf fî maʿrifeti’l-Eṭrâf. Mizzî’nin el-Eṭrâf’ının (Tuḥfetü’l-eşrâf bi-maʿrifeti’l-Eṭrâf) muhtasarı olan eserin I ve II. ciltleri Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bulunmaktadır (Hadis, nr. 445).

Hüseynî’nin bunlardan başka et-Taʿlîḳ ʿalâ Mîzâni’l-iʿtidâl (Zehebî’nin Mîzânü’l-iʿtidâl’i üzerinde yapılmış bir çalışma olup kitaptaki pek çok yanlışa işaret edildiği ve yeni isimler eklendiği belirtilmektedir), el-Muʿcem (kendi hocalarının biyografileri), Riyâżü’z-zâhidîn fî menâḳıbi’l-ḫulefâʾi’r-râşidîn, el-ʿArfü’z-zekî fi’n-nesebi’z-zekî ve el-İʿtibâr fî ẕikri’t-tevârîḫ ve’l-aḫbâr adlı eserlerinin bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir. İbn Kādî Şühbe onun Sünenü’n-Nesâʾî’ye şerh yazmaya başladığını belirtmekte; ayrıca İbnü’l-Kayserânî’nin el-Eṭrâf li’l-efrâd li’d-Dâreḳuṭnî adlı eserini ihtisar ettiği ve ʿAberü’l-aʿṣâr ve ḫaberü’l-emṣâr adlı bir eserinin bulunduğu (Ziriklî, VII, 177) kaydedilmektedir.

Selâhaddin el-Müneccid, Hüseynî’nin Ebû Nuaym’e ait Ḥilyetü’l-evliyâʾ adlı eseri Mecmaʿu’l-aḥbâb (aḫbâr) adıyla ihtisar ettiğini söylüyorsa da kaynakları arasında yer alan İbnü’l-İmâd’ın Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb’indeki (VI, 205-206, 244) bir başka Hüseynî ile (Muhammed b. Hasan, ö. 776/1374) onu karıştırdığı ve hayatıyla ilgili olarak verdiği bilgilerde aynı hataya düştüğü anlaşılmakta, el-İkmâl’in nâşiri Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî’nin de Müneccid’in yanlışını tekrarladığı görülmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Ebü’l-Mehâsin el-Hüseynî, el-İkmâl (nşr. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî), Mansûre 1409/1989, neşredenin mukaddimesi, s. 7-28.

a.mlf., Ẕeylü Teẕkireti’l-ḥuffâẓ li’ẕ-Ẕehebî, Beyrut, ts. (Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî), neşredenin mukaddimesi, s. b-1.

Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, neşredenin mukaddimesi, I, 63.

İbn Râfi‘ es-Selâmî, el-Vefeyât (nşr. Sâlih Mehdî Abbas), Beyrut 1402/1982, II, 290-291.

İbn Kesîr, el-Bidâye, XIV, 307-308.

İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, IV, 61-62.

İbn Fehd, Laḥẓü’l-elḥâẓ (Ẕeylü Teẕkireti’l-ḥuffâẓ içinde), Beyrut, ts. (Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî), s. 150-151.

Süyûtî, Ẕeylü Ṭabaḳāti’l-ḥuffâẓ li’ẕ-Ẕehebî (a.e. içinde), s. 364-365.

İbnü’l-Irâkī, eẕ-Ẕeyl ʿale’l-ʿİber (nşr. Sâlih Mehdî Abbas), Beyrut 1409/1989, I, 166-168.

İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, III, 129-131.

a.mlf., Târîḫ (nşr. Adnân Dervîş), Dımaşk 1994, III, 256-257.

Nuaymî, ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 58-59.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 42, 116, 158; II, 1105-1106, 1123-1124, 1132, 1510-1511.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VI, 205-206, 244.

Şevkânî, el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ, II, 209.

Brockelmann, GAL, II, 77; Suppl., II, 69.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 117; II, 269, 353.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 163.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 177-178.

Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 168, 209.

Selâhaddin el-Müneccid, Muʿcemü’l-müʾerriḫîne’d-Dımaşḳıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 193-194.

Sâlihiyye, el-Muʿcemü’ş-şâmil, II, 202.

M. Yaşar Kandemir, “Etrâf”, DİA, XI, 499.