İBN ÂİZ

150 (767) yılında muhtemelen Dımaşk’ta doğdu. Dedesinin adı Abdurrahman, Ubeydullah ve Saîd olarak da kaydedilmektedir. Abbâsî Halifesi Me’mûn zamanında (813-817) Gūta (Dımaşk) Dîvânü’l-harâc kâtipliği yapan İbn Âiz güvenilir bir âlim, hadis hâfızı, Mu‘tezile mezhebine mensup (Kaderî) müttaki bir zat olarak bilinmektedir. İsmâil b. Ayyâş, Velîd b. Müslim, Yahyâ b. Hamza el-Hadramî, Attâf b. Hâlid, Heysem b. Humeyd, Velîd b. Muhammed el-Muvakkarî, Süveyd b. Abdülazîz, Abdurrahman b. Mağrâ ve Vâkıdî gibi âlimlerden hadis rivayet etmiş; kendisinden de Ahmed b. İbrâhim el-Büsrî, Ahmed b. Ebü’l-Havârî, Ca‘fer b. Muhammed el-Firyâbî, Abdurrahman b. Abdüssamed es-Sülemî, Ebü’l-Ahves el-Ukberî, Ya‘kūb el-Fesevî, Yezîd b. Abdüssamed ve Ebû Zür‘a Abdurrahman b. Amr ed-Dımaşkī rivayette bulunmuşlardır. İbn Âiz 25 Rebîülâhir 233 (8 Aralık 847) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti. Süyûtî ise onun Beyhak’ta öldüğünü kaydeder (Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ, s. 206). Ayrıca 232 (846) veya 234 yılında öldüğü de rivayet edilmektedir.

Eserleri. 1. el-Meġāzî. İbn Seyyidünnâs ʿUyûnü’l-es̱er’i yazarken günümüze ulaşmayan bu eseri başlıca kaynak olarak kullanmış ve kitabın bir kısmını Ebü’l-Kāsım Hızır b. Ebü’l-Hüseyin el-Ezdî ed-Dımaşkī’ye okuyup tamamını rivayet konusunda kendisinden icâzet almıştır (ʿUyûnü’l-es̱er, II, 344).

2. el-Fütûḥ. Müellifin dönemine kadar yapılmış olan fetihler hakkındadır.

3. eṣ-Ṣavâʾif. Yaz aylarında yapılan seferlerle ilgili olduğu anlaşılmaktadır. Son iki eseri Zehebî el-Fütûḥ ve’ṣ-ṣavâʾif adıyla bir kitap olarak kaydeder (Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XI, 106).

4. Siyer. Hz. Peygamber’in hayatının tamamından bahsetmesi sebebiyle el-Meġāzî’den ayrı bir eser olmalıdır. İbn Âiz’in bunlardan başka bazı eserlerinin bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, I, 207.

Ebû Zür‘a ed-Dımaşkī, Târîḫ (nşr. Şükrullah b. Ni‘metullah el-Kūcânî), Dımaşk 1980, s. 288-289.

İbn Hibbân, es̱-S̱iḳāt, IX, 75.

İbn Asâkir, Târîḫu Dımaşḳ, XV, 486-489.

İbn Seyyidünnâs, ʿUyûnü’l-es̱er, II, 344.

Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, XXV, 427-429.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XI, 104-107.

a.mlf., el-ʿİber, I, 326.

Safedî, el-Vâfî, III, 181.

İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, I, 265.

Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Ömer), s. 206.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât (Arnaût), III, 154.

Sezgin, GAS (Ar.), I/2, s. 114-115.

F. Rosenthal, “Ibn Āʾid̲h̲”, EI² (İng.), III, 698.