İBN ASKER el-MAĞRİBÎ

936 (1530) yılında Şefşâven’de doğdu. Burada ve bölgedeki diğer merkezlerde Abdullah b. Muhammed el-Hebtî, Ebü’l-Kāsım İbn Haccû, Ali b. Hârûn el-Medgarî (el-Matgarî), Abdülvâris b. Abdullah el-Yaslûtî, Yûsuf b. Îsâ el-Fecîcî gibi âlimlerden ders aldı. Şâzeliyye şeyhi olan hocası Hebtî vasıtasıyla Şâzeliyye tarikatına intisap etti. Babasının Şefşâven’de hâkim olan Râşidîler Emîri Muhammed b. Ali b. Râşid tarafından kadılıktan azledilmesi üzerine ailenin emîr ile arası açıldı; bunun üzerine İbn Asker Şefşâven’den ayrılarak küçük bir kasaba olan Kasrülkebîr’e yerleşti. Râşidîler’in tâbi oldukları Sa‘dîler’le münasebetleri bozulunca İbn Asker yeni Sa‘dî Sultanı Gālib-Billâh ile ilişki kurdu; onun tarafından Kasrülkebîr ile çevresine kadı ve müftü tayin edildi (967/1560).

İbn Asker, Şefşâven’de Râşidîler’in hâkimiyetine son verildiği 969 (1562) yılında Fas’ın güney bölgesine ve özellikle Merakeş’e uzun bir seyahat yaptı. Bu seyahati sırasında daha çok tasavvufla ilgilendi. 975’te (1567) Şefşâven’e kadı tayin edildi. Sa‘dî Sultanı Gālib-Billâh’ın vefatından (981/1574) sonra oğlu Muhammed el-Mütevekkil’e bağlılığı devam etti ve onun tarafından kadılara müfettiş tayin edildi. Mütevekkil, amcası Abdülmelik ile giriştiği taht kavgasında mağlûp olup (983/1576) İber yarımadasına sığınınca İbn Asker de onunla birlikte gitti. Daha sonra Mütevekkil Portekiz Kralı Don Sebastian ile birlikte geri dönerek amcası ile mücadeleye girişti. Vâdilmehâzin’de yapılan savaşta bu üç hükümdarla birlikte İbn Asker de öldürüldü (30 Cemâziyelevvel 986/4 Ağustos 1578).

Eserleri. İbn Asker’in bilinen tek eseri, ders aldığı veya herhangi bir şekilde görüşüp faydalandığı hocalarının biyografilerine dair yazdığı Devḥatü’n-nâşir li-meḥâsini men kâne bi’l-Maġrib min meşâyiḥi’l-ḳarni’l-ʿâşir’dir. Müellifin hocalarıyla birlikte haklarında bilgi sahibi olduğu başka âlimlerin biyografilerine de yer vermesi, eseri X. (XVI.) yüzyıl Fas ulemâsı ve mutasavvıfları için önemli bir kaynak haline getirmiştir. Diğer bazı eserlerle birlikte bir mecmua içinde (Serkîs, II, 1969) 1309’da (1891) Fas’ta basılan Devḥatü’n-nâşir’i T. H. Weir İngilizce’ye (The Shaik̲h̲s of Morocco in the XVI^th Century, Edinburg 1904), A. Graulle Fransızca’ya (“Daouhat en Nâchir de Ibn Askar”, Archives marocaines, XIX [1913], s. 1-342) tercüme etmiş, Muhammed Haccî de çeşitli yazma nüshalarına dayanarak tenkitli neşrini yapmıştır (Rabat 1396/1976, 1397/1977). İfrenî’nin (Vefrânî) Ṣafvetü men inteşer min aḫbâri ṣuleḥâʾi’l-ḳarni’l-ḥâdî ʿaşer ve Muhammed b. Tayyib el-Kādirî’nin Neşrü’l-mes̱ânî li-ehli’l-ḳarni’l-ḥâdî ʿaşer ve’s̱-s̱ânî adlı eserleri Devḥatü’n-nâşir’in zeyilleri mahiyetindedir. Bazı kaynaklarda İbn Asker’e Dîvânü’ş-şürefâʾ adlı bir eser daha nisbet edilmektedir (İbn Sûde, I, 97).

BİBLİYOGRAFYA

İfrenî, Nüzhetü’l-ḥâdî (nşr. O. Houdas), Paris 1888, s. 75-76.

Selâvî, el-İstiḳṣâ, V, 81-82.

Abbas b. İbrâhim, el-İʿlâm, V, 154-156.

E. Lévi-Provençal, Les historiens des Chorfa, Paris 1922, s. 231-273.

Serkîs, Muʿcem, I, 184; II, 1969.

Brockelmann, GAL Suppl., II, 677-678.

Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 311.

İbn Sûde, Delîlü müʾerriḫi’l-Maġribi’l-aḳṣâ, Dârülbeyzâ 1960, I, 97, 259.

Abdülkādir el-Âfiye, el-Ḥayâtü’s-siyâsiyye ve’l-ictimâʿiyye ve’l-fikriyye bi-Şefşâven ve aḥvâzihâ, Muhammediye 1402/1982, s. 327-329, 333-334, 401-419.

G. Deverdun, “Ibn ʿAskar”, EI² (Fr.), III, 743-744.

Ali Refîî, “İbn ʿAsker”, DMBİ, IV, 299-300.