İBN BERDİS

Cemâziyelâhir 720’de (Temmuz 1320) Ba‘lebek’te dünyaya geldi. 725 Cemâziyelâhirinde (Mayıs-Haziran 1325) doğduğunun söylenmesi (DMBİ, III, 100) bir zühûl eseri olmalıdır. Tahsil hayatında faydalandığı âlimlerden biri Ebü’l-Feth el-Yûnînî’dir. İbnü’l-İmâd bu zatı İbn Berdis’in babası olarak gösterirse de (Şeẕerât, VI, 287) kaynaklarda bunu doğrulayacak bir kayıt bulunmamaktadır. Öğrenim amacıyla gittiği Dımaşk’ta Kāsım b. Asâkir, İbnü’ş-Şıhne, Muhammed b. Habbâz gibi âlimlerin öğrencisi oldu ve onlardan icâzet aldı. Bu arada hadis ilmine duyduğu ilgi arttı; Halep’e geçerek İbrâhim b. Şihâb ile Süleyman b. Mutavvi‘den hadis dinledi. Ardından Dımaşk’a döndü ve muhaddis Mizzî’den ders aldı. Ömrünün sonlarına doğru Ba‘lebek’e giderek burada çok sayıda öğrenciye hadis okutmaya başladı. Hanbelî mezhebine mensup olan İbn Berdis’in önemli talebeleri arasında oğlu Tâceddin ile Muhammed b. Ni‘me el-Hatîb de bulunmaktadır. İbn Berdis Şevval 786’da (Kasım-Aralık 1384) Ba‘lebek’te vefat etti. 785 (1383) olarak da verilen bu tarih Keşfü’ẓ-ẓunûn’da bir yanlışlık eseri olarak 764 (1363) şeklinde zikredilmiş (II, 1500), Hediyyetü’l-ʿârifîn’de de aynı hata tekrarlanmıştır (I, 214).

Eserleri. 1. el-İʿlâm fî vefeyâti’l-aʿlâm. Zehebî’nin Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ’ı esas alınarak hazırlanan manzum bir eserdir. Muhaddislerin vefat tarihini göstermek için rakam yerine ebced harfleri kullanılmıştır. Bilinen yazma nüshalarından biri, Naẓmü Ṭabaḳāti’l-ḥuffâẓ adıyla 759 (1358) yılında Ba‘lebek’te Ahmed b. Abdülmü’min tarafından istinsah edilmiş olup Köprülü Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 243, 54 varak). el-İʿlâm adıyla 779’da (1377) istinsah edilen diğer bir nüsha Süleymaniye Kütüphanesi’ndedir (Ayasofya, nr. 2961, 47 varak; diğer nüshaları için bk. Selahaddin el-Müneccid, s. 214).

2. el-İntiḫâb fi’ḫtiṣâri Keşfi’n-niḳāb. Buhârî ve Müslim’in kendilerinden rivayette bulunduğu şeyhler hakkında Alâî’nin kaleme aldığı Keşfü’n-niḳāb ʿammâ reve’ş-şeyḫân li’l-aṣḥâb (Brockelmann, GAL Suppl., II, 68; Sezgin, I, 142) adlı eserin muhtasarı olup yeni bir tertiple yazılmıştır. Kitapta muhaddisler 1000’den fazla rivayeti olanlar, 1000-100 arasında hadis rivayet edenler, 100-10 hadis rivayet edenler ve 10’dan daha az rivayette bulunanlar olmak üzere dört gruba ayrılmıştır. Eserin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Ayasofya, nr. 2961, vr. 93-113).

3. Naẓmü’l-ḳanâʿa fî men revâ li-(le-hû) ehli’l-cemâʿa. Kütüb-i Sitte’de rivayeti bulunan muhaddislerle ilgili manzum bir eser olup bir nüshası İrlanda’da Chester Beatty Library’de bulunmaktadır (nr. 3458).

4. el-Kifâye fi’ḫtiṣâri (fî naẓmi)’n-Nihâye. Müellifin, İbnü’l-Esîr’in en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱’ini kısaltarak nazma çevirdiği iki ciltlik bir çalışmasıdır (Brockelmann, GAL, I, 439).

İbn Berdis’in bunlardan başka Buġyetü’l-erîb fi’ḫtiṣâri’t-Tehẕîb ile (Mizzî’nin Tehẕîbü’l-Kemâl’inin muhtasarı) Vesîletü’l-mütelaffıẓ ilâ Kifâyeti’l-müteḥaffıẓ (Kādî Şehâbeddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Hûyî’nin Kifâyetü’l-müteḥaffıẓ fi’l-luġa adlı eserinin manzum şekli) adlı eserleri kaynaklarda zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, IV, 110.

İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, I, 378.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1500, 2010.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VI, 287.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 214.

Brockelmann, GAL, I, 439; Suppl., II, 30, 46, 68.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, II, 290.

Hasan Nasrullah, Târîḫu Baʿlebek, Beyrut, ts., II, 56-57.

Sezgin, GAS, I, 142.

Selâhaddin el-Müneccid, Muʿcemü’l-müʾerriḫîne’d-Dımaşḳıyyîn, Beyrut 1978, s. 214.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), I, 324.

Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 247, 293.

Ebü’l-Feth Hekîmyân, “İbn Berdis”, DMBİ, III, 100.