İBN BÜRD el-ASGAR

395 (1005) yılı civarında Kurtuba’da (Córdoba) doğdu. Hayatının ilk dönemlerini, Dîvân-ı İnşâ reisi ve vezir olan dedesi İbn Bürd el-Ekber’in yanında geçirdi. Edebiyat, sanat ve yazı üslûbu konularında ilk dersleri ondan aldı. Siyasî huzursuzluklar yüzünden Kurtuba sarayındaki görevini bırakmak zorunda kalan dedesiyle birlikte Sarakusta’ya (Saragossa) göç etti (416/1025). İki yıl sonra dedesi ölünce Sarakusta’dan ayrılıp Dâniye’ye (Denia) gitti. Burada Dâniye ve Doğu Cezayir Emîri Mücâhid el-Âmirî’nin emrine girdi. 426’da (1035) ailesiyle birlikte Kurtuba’ya dönen İbn Bürd, Vezir İbn Şüheyd el-Eşcaî’nin hizmetine girdi. Vezir Ebü’l-Velîd İbn Zeydûn’la da bu sırada tanıştı. İbn Zeydûn, zamanından şikâyet ettiği meşhur kasidesini o sıralarda tutuklu bulunduğu Kurtuba zindanından İbn Bürd’e göndermiş olmalıdır. İbn Bürd, Kurtuba’dan ayrıldıktan sonra gittiği Meriye’de (Almeria) Mu‘tasım b. Sumâdıh et-Tücîbî’nin veziri oldu. Bu görevini vefatına kadar sürdürdü.

Dedesiyle aynı ismi taşıdığından kendisine İbn Bürd el-Asgar denmesine rağmen bazı edebiyat tarihçileri bu hususta yanılgıya düşmüşlerdir. Meselâ Fransız Henri Pérès dedesinin yazdığı hilâfet ahidnâmesini ona nisbet etmiştir (bk. bibl.). A. R. Nykl, Hispano-Arabic Poetry (Baltimore 1946) adlı eserinde ikisini aynı kişi kabul ederek bir başlık altında ele almıştır. İbn Abbâd tarafından düzenlenen, dedesinin adının karıştığı bir komplonun onun biyografisinde zikredilmesi de (EI² [İng.], III, 740) ikisinin birbirine karıştırılmasından kaynaklanan bir yanlışlıktır.

Eserleri. Edebî alanda döneminin tanınmış bir otoritesi ve şairi olarak kabul edilen İbn Bürd el-Asgar’ın eserlerinin çoğu günümüze kadar gelmemiştir. Ona ait bazı şiir parçaları İbn Bessâm’ın eẕ-Ẕaḫîre’si başta olmak üzere bazı edebiyat ve biyografi kitaplarında yer almaktadır. Hakkında bilgi bulunan eserleri ise şunlardır:

1. es-Seyf ve’l-ḳalem ve’l-müfâḫare beynehümâ (Risâletü’s-seyf ve’l-ḳalem). Mücâhid el-Âmirî’ye takdim edilen bu risâlede kılıçla kalem arasında geçen bir münazara anlatılmıştır. Emîre bir methiye ile biten risâlenin bu konuda yazılan ilk eser olduğu kaydedilmektedir (Abdülvehhâb b. Mansûr, III, 93-94). Fernando de la Granja, İbn Bürd’ün bu risâlesiyle güle dair bir risâlesini kısmen tercümelerini de vererek tanıtmış, İbn Bürd’ün hayatı ve Risâletü’s-seyf ve’l-ḳalem’in Arap edebiyatı ve diğer edebiyatlara etkisi üzerinde de durmuştur (bk. bibl.).

2. Sırrü’l-edeb ve sebkü’ẕ-ẕeheb. İbn Bürd, Meriye Emîri Ma‘n b. Sumâdıh’a takdim etmek için yazdığı bu eserinde edebî sanatlar ve inşâ kuralları ile dostluk, vefa, güven, şükür, hamd, kitap, kalem tasvirleri gibi çeşitli konuları sanatlı nesirle anlatmıştır (İbn Bessâm, I, 487-505). Eserin, İbn Hazm’ın el-Aḫlâḳ ve’s-siyer’i tarzında bir risâle olduğu kaydedilmektedir (EI² [İng.], III, 740).

3. er-Risâletü’l-bedîʿa fî tafżîli ühebi’ş-şâʾ ʿalâ mâ yüftereş mine’l-vitâʾ. İbn Bürd’ün, tevazu ve sıcaklık sembolü olarak gördüğü koyun postunun diğer yaygılara üstünlüğünü anlattığı edebî bir eserdir (İbn Bessâm, I, 531-535).

4. Risâle fi’n-naḫle. Arapça hurma isimlerinden, çeşitlerinden, hurmayla ilgili atasözü ve şiirlerden söz eden eser diyalog ağırlıklı edebî bir nesirle kaleme alınmıştır (a.g.e., I, 528-531).

Ünlü şair İbnü’r-Rûmî’nin nergisi güle tercih ettiği ve bu iki çiçeği diyalog halinde konuşturduğu risâlesine reddiye şeklinde nazîre yazan ilk edîbin İbn Bürd el-Asgar olduğu kaydedilmektedir (Pérès, eş-Şiʿrü’l-Endelüsî, s. 167). Yâkūt el-Hamevî ve daha sonraki bazı müellifler tefsire dair et-Tafṣîl ve et-Taḥṣîl adlı iki eseri İbn Bürd el-Asgar’a isnad etmişlerdir (Muʿcemü’l-üdebâʾ, V, 41). Ancak bunların Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Mehdevî’ye (ö. 440/1048 [?]) ait olduğu ve biyografilerinin ardarda gelmesi sebebiyle Yâkūt tarafından karıştırıldığı ileri sürülmüştür (Abdülvehhâb b. Mansûr, III, 95).

BİBLİYOGRAFYA

Feth b. Hâkān el-Kaysî, Maṭmaḥu’l-enfüs ve mesraḥu’t-teʾennüs fî müleḥi ehli’l-Endelüs (nşr. M. Ali Şevâbike), Beyrut 1983, s. 207-209.

İbn Bessâm eş-Şenterînî, eẕ-Ẕaḫîre fî meḥâsini ehli’l-Cezîre (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1975, I, 486-535.

Yâkūt, Muʿcemü’l-üdebâʾ, V, 41-44.

İbn Saîd el-Mağribî, Râyâtü’l-müberrizîn ve ġāyâtü’l-mümeyyizîn (nşr. Nu‘mân Abdülmüteâl el-Kādî), Kahire 1973, s. 70-71.

a.mlf., el-Muġrib, s. 86-92.

Dâvûdî, Ṭabaḳātü’l-müfessirîn, I, 67.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 1758.

Brockelmann, GAL Suppl., II, 910.

H. Pérès, La poésie andalouse en arabe classique au XI^e siècle, Paris 1953, s. 94, 184, 225, 229, 298-299, 410, 419; a.e.: eş-Şiʿrü’l-Endelüsî (trc. Tâhir Ahmed Mekkî), Kahire 1988, s. 167.

Ziriklî, el-Aʿlâm, I, 213.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, II, 65.

Ömer Ferruh, Târîḫu’l-edeb, IV, 510-514.

Abdülvehhâb b. Mansûr, Aʿlâmü’l-Maġribi’l-ʿArabî, Rabat 1403/1983, III, 92-98.

Nüveyhiz, Muʿcemü’l-müfessirîn, I, 63.

Fernando de la Granja, “Dos Epistolas de Ahmad Ibn Burd al-Asgar”, al-Andalus, sy. 25, Madrid 1960, s. 383-418.

H. Monés, “Ibn Bürd”, EI² (İng.), III, 740.

“İbn Bürd-i Asġar”, DMBİ, III, 98-99.