İBN EBÛ DÎNÂR

Kayrevan’da doğdu. İlk öğrenimini fakih olan babasından gördükten sonra Tunus’a giderek tahsilini Zeytûne Camii’nde ve diğer medreselerde tamamladı. Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed Futâte başta olmak üzere dönemin ileri gelen âlimlerinden ders aldı. Kādî İyâz’ın eş-Şifâʾ adlı eserini okuttu. Babasının Kayrevan’daki Ṣaḥîḥ-i Buḫârî hatim merasimleriyle ilgili bir risâle yazdığı kaydedilir. İbn Ebû Dînâr önce Sûse’de, ardından Murad Bây b. Emîr Hammûde Paşa (ö. 1086/1675) zamanında Kayrevan’da kadılık yaptı. Arapçası zayıf olmakla birlikte bazı nesir ve şiir örnekleri bıraktı.

Eserleri. İbn Ebû Dînâr’ın en meşhur eseri el-Müʾnis fî aḫbâri İfrîḳıyye ve Tûnis’tir. 1092 (1681) veya 1110’da (1698) telif edilen eser, Hafsîler’in son dönemiyle Tunus’taki dayıların ve bilhassa müellifin yaşadığı dönemin Tunus tarihi hakkında önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Müellif bu eserini, İbnü’ş-Şemmâ‘ el-Hintâtî’nin el-Edilletü’l-beyyinetü’n-nûrâniyye fî mefâḫiri’d-devleti’l-Ḥafṣiyye adlı eserine zeyil olarak yazmıştır. Eserini kaleme alırken diğer bazı eserlerden ve şifahî bilgilerden de faydalanmıştır (faydalandığı kaynaklar için bk. Ahmed Abdüsselâm, el-Müʾerriḫûne’t-Tûnisiyyûn, s. 161 vd.). el-Müʾnis mukaddimeden sonra yedi bölüm ve bir hâtimeden oluşmaktadır. Kuzey Afrika ve Tunus’un coğrafya ve topografyası ile müslümanlar tarafından fethi, Fâtımîler, Zîrîler, Hafsîler ve Osmanlılar’ın Tunus’taki hâkimiyeti kitabın temel konularını oluşturur. Hâtimede Tunus’taki bazı örf ve âdetlere yer verilmektedir. el-Müʾnis’in birçok baskısı yapılmıştır (Tunus 1286/1869, 1350/1931; nşr. Muhammed Şemmâm, Tunus 1967; Kahire 1972; Beyrut-Tunus 1993). Eser, Pélissier ve Rémusat tarafından Histoire de l’Afrique et de Tunis adıyla Fransızca’ya tercüme edilmiştir (Paris 1845).

İbn Ebû Dînâr’ın diğer bir eseri Hidâyetü’l-müteʿallim fî âdâbi’t-teʿallüm’dür. Çocuk eğitimiyle ilgili bu risâlenin sonunda müellifin bazı şiirleri de bulunmaktadır. Eserin bir nüshası Zeytûne Camii el-Mektebetü’l-Ahmediyye’de kayıtlıdır (nr. 14700). İbn Ebû Dînâr’ın Menâḳıbü’l-eʾimmeti’l-erbaʿa adlı eseri Tunus’ta basılmıştır (1285/1868). Müellife, Teḫallüṣu ẕevi’l-mevedde ve’ṣ-ṣafâʾ li-ḫatmi evâḫiri’ş-Şifâʾ ve Ruḍâbü’l-ʿaḳīḳ fi’r-ravżi’l-enîḳ fî mücârâti’l-iḫvân ve aḥvâli’ṣ-ṣâḥib ve’ṣ-ṣıddîḳ adlı eserler de nisbet edilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Ebû Dînâr, el-Müʾnis fî aḫbâri İfrîḳıyye ve Tûnis, Beyrut 1993.

Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 307.

Brockelmann, GAL, II, 607; Suppl., II, 682.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 607.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 229.

I. J. Kračkovskij, Târîḫu’l-edebi’l-coġrâfiyyi’l-ʿArabî (trc. Selâhaddin Osman Hâşim), Kahire 1965, II, 734-735.

Ahmed Abdüsselâm, el-Müʾerriḫûne’t-Tûnisiyyûn (trc. Ahmed Abdüsselâm – Abdürrezzâk el-Huleyvî), Tunus 1993, s. 157-174.

a.mlf., “İbn Ebî Dînâr”, Mevsûʿatü’l-ḥaḍârati’l-İslâmiyye, Amman 1993, s. 113-114.

Mahfûz, Terâcimü’l-müʾellifîn, II, 315-320.

J. G. Magnin, “Ibn Abī Dinar: Description de Tunis”, IBLA, XIV (1951), s. 150-182.

a.mlf., “Coutumes des fêtes à Tunis au XI-XVIIe siècle d’après Ibn Abī Dinar”, a.e., XV (1952), s. 387-421.

René Basset, “İbn Ebî Dînâr”, İA, V/2, s. 724-725.

H. R. Idris, “Ibn Abī Dīnār”, EI² (İng.), III, 683-684.

Sâdık Seccâdî, “İbn Ebî Dînâr”, DMBİ, II, 451.