İBN EMÎRU HÂC

825’te (1422) Halep’te doğdu. Dedesi namaz vakitlerini tesbitle görevli olduğu için kendisine İbnü’l-Muvakkit de denilmiştir. İlk öğrenimini Halep’te gördü. Burada İbrâhim el-Kefernâvî, İbn Hatîb en-Nâsıriyye, Alâ el-Malatî ve Şehâbeddin İbnü’r-Ressâm gibi âlimlerden Kur’ân-ı Kerîm, hadis, fıkıh ve Arap edebiyatı dersleri aldı. Daha sonra Hama’da Ali b. Eşkar, Kahire’de İbn Hacer el-Askalânî’den hadis dinledi ve Zeynüddin el-Irâkī’nin hadis terimlerine dair Şerḥu’l-Elfiyye adlı eserini okudu. İbnü’l-Hümâm’ın fıkıh derslerine devam etti, ayrıca diğer bazı hocalardan icâzet aldı. Birçok defa hacca gitti. 877 (1473) yılında hac görevini ifa ettikten sonra bir müddet Mekke’de kalarak ders okuttu. Buradan Kudüs’e uğrayıp Halep’e döndü. 29 Receb 879 (9 Aralık 1474) tarihinde Halep’te vefat etti.

Eserleri. 1. et-Taḳrîr ve’t-taḥbîr. Hocası Kemâleddin İbnü’l-Hümâm’ın fıkıh usulüne dair et-Taḥrîr adlı kitabının şerhidir. Eserde yalnızca kapalı cümleleri açıklamakla yetinmeyen İbn Emîru Hâc gerektiği yerlerde usul, kelâm ve mantık tartışmalarına da girmiştir. Bu bakımdan Emîr Pâdişah’ın aynı eser üzerine yaptığı Teysîrü’t-Taḥrîr adlı şerhe de örnek olan et-Taḳrîr, İsnevî’nin Nihâyetü’s-sûl adlı Minhâcü’l-vüṣûl şerhiyle beraber üç cilt halinde basılmıştır (Bulak 1316; Beyrut 1983).

2. Ḥalbetü’l-mücellî ve buġyetü’l-mühtedî fî şerḥi Münyeti’l-muṣallî. Sedîdüddin Kâşgarî’nin Münyetü’l-muṣallî ve ġunyetü’l-mübtedî adlı eserinin şerhi olup birçok kütüphanede yazma nüshaları mevcuttur (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 606-607; Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1288, Fâtih, nr. 1833, Cârullah Efendi, nr. 754, Kılıç Ali Paşa, nr. 415, Lâleli, nr. 1052-1053, Şehid Ali Paşa, nr. 855, Esad Efendi, nr. 661-662; Konya Yûsuf Ağa Ktp., nr. 225-226).

3. Eḥâsinü’l-meḥâmil fî şerḥi’l-ʿAvâmil. Abdülkāhir el-Cürcânî’nin el-ʿAvâmilü’l-miʾe adlı eserinin şerhi olup bir nüshası Berlin Königlichen Bibliothek’te (nr. 6477) bulunmaktadır.

4. Dâʿî menâri’l-beyân li-câmiʿi’n-nüskeyn bi’l-Ḳurʾân. Hac menâsikiyle ilgili olup bir nüshası Irak Kâzımiyye’de Şeyh Abdülhasan el-Esedî’nin kütüphanesinde mevcuttur (Hüseyin Ali Mahfûz, IV/2 [1958], s. 250).

5. Taʿrîfü’l-müsterşid ḥükme’l-ġaras fi’l-mescid. Musul’da Mektebetü’l-evkāfi’l-âmme’de (nr. 126/18) kayıtlı mecmuada Fetvâ adlı bir risâlesiyle birlikte bulunmaktadır (Sâlim Abdürrezzâk Ahmed, VIII, 187).

6. Cevâbü İbn Emîr ʿan âyeti’l-vuḍûʾ hel Medeniyye em Mekkiyye. Abdest âyetinin (el-Mâide 5/6) Mekkî veya Medenî olduğu meselesi üzerinde durmakta ve buna bağlı hükümleri tartışmaktadır (Süleymaniye Ktp., Beşir Ağa [Eyüp], nr. 142, vr. 20^a-21^b).

Ayrıca kaynaklarda Ẕaḫîretü’l-ḳaṣr fî tefsîri sûreti ve’l-ʿAṣr, Şerḥu’l-Muḫtâr fi’l-fürûʿi’l-Ḥanefiyye ve Münyetü’n-nâsik fî ḫulâṣati’l-menâsik adlı eserleri zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Emîru Hâc, et-Taḳrîr, I, 3.

Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, IX, 210-211.

Süyûtî, Naẓmü’l-ʿiḳyân (nşr. Philip K. Hitti), New York 1927, s. 161.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 358, 729, 824; II, 1623, 1829, 1887.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VII, 328.

Şevkânî, el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ, II, 254.

M. G. de Slane, Catalogue des manuscrits arabes de la Bibliothèque Nationale, Paris 1883-95, I, 222.

Ahlwardt, Verzeichnis, VI, 18-19.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 208.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 597.

Râgıb et-Tabbâh, İʿlâmü’n-nübelâʾ bi-târîḫi Ḥalebi’ş-şehbâʾ, Halep 1344/1925, V, 285-287.

Serkîs, Muʿcem, I, 41.

Brockelmann, GAL, II, 92.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XI, 274-275.

Sâlim Abdürrezzâk Ahmed, Fihrisü maḫṭûṭâti’l-Mektebeti’l-Evḳāfi’l-ʿâmme bi-Mevṣıl, Musul 1397/1977, V, 334; VIII, 187.

Hüseyin Ali Mahfûz, “el-Maḫṭûṭâtü’l-ʿArabiyye fi’l-Iraḳ”, MMMA (Kahire), IV/2 (1958), s. 250.

Muhammed Hâdî Müezzin Câmî, “İbn Emîri Hâc”, DMBİ, III, 40-42.

Ferhat Koca, “Emîr Pâdişah”, DİA, XI, 143.