İBN HALFÛN

555’te (1160) Endülüs’ün batısında Atlas Okyanusu kıyısındaki Evnebe köyünde doğdu. Muhtemelen dördüncü dedesi olan Halfûn’a (Halefûn) nisbetle İbn Halfûn diye tanındı. İşbîliye’ye (Sevilla) yerleşti. İbn Beşküvâl, Ahmed b. Yahyâ ed-Dabbî, Ebû Bekir İbnü’l-Ced, İbn Zerkūn, Ebû Bekir en-Neyyâr, Ebü’l-Abbas b. Mikdâm, Ebü’l-Bekā Yaîş b. Kadîm gibi âlimlerden hadis dinledi; Ebü’l-Kāsım b. Melcûm’dan icâzet aldı. İbn Müsdî, İbn Ebü’r-Rebî‘, Ebû Bekir İbn Sittünnâs (Seyyidünnâs) ve Ruaynî onun talebelerinden bazılarıdır. İbnü’l-Ebbâr, kendisiyle 626 (1229) yılının ramazan ayında İşbîliye’de kitapçılar çarşısında karşılaştığını, ancak ondan hadis dinlemediğini belirtmiştir. Endülüs’ün değişik yörelerinde yaptığı kadılıklarla takdir toplayan İbn Halfûn gözlerini kaybettikten sonra Zilkade 636’da (Haziran 1239) doğduğu köyde vefat etmiştir.

İbn Halfûn, rivayet konusunda titiz davranan ve hadis ilimlerini iyi bilen bir âlim olup kendisinden İşbîliye’de uzun süre faydalandığını söyleyen Ruaynî de onun bu yönüne işaret etmiş, münekkit hâfızlardan ve bu sahanın son temsilcilerinden biri olduğunu söylemiştir. Zehebî ise İbn Halfûn’un herhangi bir rivayetinin kendisine ulaşmadığını, ancak Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin bir şahıs aracılığı ile ondan bazı hadisler rivayet ettiğini belirtmiştir (Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XXIII, 72).

Eserleri. 1. Esmâʾü şüyûḫi’l-İmâm Mâlik b. Enes. İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾında kendilerinden rivayette bulunduğu şeyhlerle onların hocaları ve talebeleri hakkında bilgi veren eser Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb tarafından neşredilmiş (Kahire 1990), ancak Abdülazîz es-Sâvrî bu neşrin hemen her satırında hatalar bulunduğunu ortaya koymuştur (ʿÂlemü’l-kütüb, XIII [1412/1992], s. 191-200).

2. el-Müfhim fî (el-Muʿlim bi-esmâʾi) şüyûḫi’l-Buḫârî ve Müslim. Buhârî ile Müslim’in el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’lerindeki şeyhleriyle ilgili olan bu çalışmanın iki cilt olduğu belirtilmekte, eserin 655’te (1257) istinsah edilen bir nüshası Ezher Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Mustalah, nr. 374).

3. el-Münteḳā fî ricâli’l-ḥadîs̱ (el-Münteḳā fî esmâʾi’l-eʾimmeti’l-merḍıyyîn ve’s̱-s̱iḳāti’l-muḥaddis̱în ve’r-ruvâti’l-müştehirîn mine’t-tâbiʿîn fe-men baʿdehüm, el-Münteḳā fî esmâʾi’r-ricâl). Beş (veya dört) cilt olduğu belirtilmektedir (İbnü’l-Ebbâr, I, 350; Ruaynî, IV, 54).

İbn Halfûn’un bunlardan başka kaynaklarda şu eserleri zikredilmektedir: et-Taḳrîb fî ʿulûmi’l-ḥadîs̱ ve şürûṭihî ve ṣıfati ruvâtihî (ʿUlûmü’l-ḥadîs̱ ve ṣıfâtü neḳaletih), Müsnedü ḥadîs̱i Mâlik b. Enes, Telḫîṣu eḥâdîs̱i’l-Muvaṭṭaʾ, et-Taʿrîf bi-esmâʾi aṣḥâbi’n-nebî ʿaleyhi’s-selâm, el-Muḫarrec ḥadîs̱ühüm fî Kitâbi’l-Câmiʿ li’l-Buḫârî ve’l-Müsnedi’ṣ-ṣaḥîḥ li-Müslim b. el-Ḥaccâc, Şüyûḫu Ebî Dâvûd es-Sicistânî, Şüyûḫu Ebî ʿÎsâ et-Tirmiẕî, Şüyûḫu Ebî Muḥammed b. el-Cârûd elleẕîne revâ ʿanhüm fî Kitâbihi’l-Münteḳā, Refʿu’t-temârî fî esmâʾi men tüküllime fîhi min ricâli’l-Buḫârî, oğlu Ebû Ca‘fer için kaleme aldığı Erbaʿûne ḥadîs̱, Eġālîṭu Yaḥyâ b. Yaḥyâ el-Endelüsî fî Muvaṭṭaʾi Mâlik rivâyetühû ʿanh, es̱-S̱iḳāt, Kitâb fi’l-fıḳh, Meşyeḫatü İbn Zerḳūn.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Halfûn, Esmâʾü şüyûḫi’l-İmâm Mâlik b. Enes (nşr. M. Zeynühüm M. Azeb), Kahire 1990, neşredenin girişi, s. 6-7.

İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile, Madrid 1886, I, 350.

Ali b. Muhammed er-Ruaynî, Bernâmecü şüyûḫi’r-Ruʿaynî (nşr. İbrâhim Şebbûh), Dımaşk 1381/1962, IV, 54-55.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XXIII, 71-72.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, IV, 1400-1401.

a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 631-640, s. 284-285.

Safedî, el-Vâfî, II, 218.

Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Ömer), s. 492-493.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, V, 185.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 119; II, 530, 570.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 114.

Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 210, 247, 419, 442.

Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 181.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VI, 261.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, IX, 61.

Sezgin, GAS, I, 463-464.

Abdülazîz es-Sâvrî, “Esmâʾü şüyûḫi’l-İmâm Mâlik b. Enes li’bn Ḫalfûn”, ʿÂlemü’l-kütüb, XIII, Tâif 1412/1992, s. 191-200.

a.mlf., “İbn Ḫalefûn el-Evnebî min aʿlâmi’l-ḥadîs̱ bi’l-Endelüs”, Âfâḳu’s̱-s̱eḳāfe ve’t-türâs̱, IV/14, Dubai 1417/1996, s. 72-89.