İBN HÂMİD

Bağdat’ta doğdu ve burada yetişti. Ebû Bekir en-Neccâd, Gulâmü’l-Hallâl, Ebû Bekir İbn Mâlik el-Katîî, Ebû Ali İbnü’s-Savvâf ve Ahmed b. Ca‘fer el-Huttelî gibi dönemin önde gelen âlimlerinden ders aldı. Yetiştirdiği öğrenciler arasında Ebû Tâhir İbnü’l-Kattân, Ebû İshak el-Bermekî, Ebû Bekir er-Rüşnânî, Ebû Abdullah İbnü’l-Fukāî, Ebû Bekir İbnü’l-Hayyât Hasan b. Ali el-Ahvâzî ve ölümünden sonra onun yerine ders ve fetva veren tanınmış Hanbelî hukukçusu Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ bulunmaktadır.

Geçimini bilhassa Kur’ân-ı Kerîm istinsahı ile sağladığı için “Verrâk” lakabıyla anılan İbn Hâmid zühd ve takvâsı ile temayüz etmiş ve Bağdat halkı üzerinde nüfuz ve itibar kazanmıştı. Döneminde cereyan eden ilmî tartışmalara aktif şekilde katılmış, Halife Kādir-Billâh’ın huzurunda Şâfiî âlimi Ebû Hâmid el-İsferâyînî ile yaptığı münazara ilim muhitlerinde bir hayli yankı uyandırmıştı. İbn Hâmid’in o sıralarda Bağdat’a hâkim olan Büveyhî hânedanı ile de yakın ilişki içinde bulunması, Hanbelî mezhebinin diğer mezheplere göre daha canlı ve güçlü bir konumda olmasına katkı sağlamıştır. İdarecilerle olan münasebetine ve onlardan gördüğü ilgiye rağmen siyasî olaylar içerisinde yer almamış, hatta saraydan yapılan ihsan ve yardımları da ihtiyaç içinde bulunduğu halde kabul etmemiştir. Uzun bir ömür sürdüğü ve birçok defa hacca gittiği söylenen İbn Hâmid, 403 (1012) yılında Mekke’den dönerken Vâkısa denen yerde bedevîlerin hücumuna uğramış ve orada öldürülmüştür.

Eserleri. İbn Hâmid’in günümüze ulaşan Tehẕîbü’l-ecvibe (nşr. Subhî es-Sâmerrâî, Beyrut 1988) adlı fıkha dair kitabından başka kaynaklarda zikredilen Kitâbü’l-Câmiʿ fi’ḫtilâfi’l-fuḳahâʾ ile (400 cüz) Şerḥu’l-Ḫıraḳī, Şerḥu Uṣûli’d-dîn ve Uṣûlü’l-fıḳh adlı eserleri de vardır.

BİBLİYOGRAFYA

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, VII, 303.

İbn Ebû Ya‘lâ, Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile, II, 171-177.

İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, XV, 94.

İbnü’l-Esîr, Câmiʿu’l-uṣûl (nşr. Abdülmecîd Selîm – M. Hâmid el-Fıkī), XII, 222.

a.mlf., el-Kâmil, VIII, 78.

Zehebî, el-ʿİber, II, 205.

a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVII, 203.

İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 349.

İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, IV, 232.

Burhâneddin İbn Müflih, el-Maḳṣadü’l-erşed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Riyad 1410/1990, I, 319-320.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, III, 166-167.

Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aḥmed (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Beyrut 1403/1983, II, 98-101.

Muhammed eş-Şattî, Muḫtaṣaru Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile, Dımaşk 1399, s. 26.

George Makdisi, Ibn ‘Aqīl et la résurgence de l’Islam traditionaliste au XI^e siècle (V^e siècle de l’Hégire), Damas 1963, s. 227-232.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), II, 201.

H. Laoust, “Ibn Ḥāmid”, EI² (İng.), III, 784.

Muhammed Seydî, “İbn Ḥâmid”, DMBİ, III, 303.