İBN HUBEYŞ

504’te (1110-11) Meriye’de (Almeria) doğdu. Dayısı Hubeyş’e nisbetle İbn Hubeyş diye tanındı. Ayrıca Hatîb unvanıyla da anılır. Devrinin meşhur âlimlerinden Ruşâtî, İbn Vaddâh, Ali b. İbrâhim el-Ensârî’den kıraat, hadis ve fıkıh okudu. Daha sonra tahsil amacıyla Kurtuba’ya (Córdoba) giderek Yûnus b. Muhammed b. Mugīs, Ca‘fer b. Muhammed el-Mekkî, Muhammed b. Asbağ, Ebû Bekir İbnü’l-Arabî ve Muhammed İbn Ebû Zeyd’den ders aldı. Kendisinden kıraat, hadis, dil ve edebiyat alanlarında Ahmed b. Muhammed et-Tarsûsî, Ebû Süleyman İbn Havtullah, Abdullah b. Hasan el-Mâlekī, İbn Dihye el-Kelbî, Kelâî ve Ali b. Yûsuf b. Şerîk gibi âlimler istifade etti. Hıristiyanlar 542’de (1147) Meriye’yi ele geçirince Mürsiye’ye (Murcia) giderek Cezîretü Şakr’a yerleşti ve orada Muvahhidler Devleti hükümdarı Yûsuf b. Abdülmü’min tarafından yaklaşık 556 (1161) yılından itibaren kadılık ve hatiplik görevine tayin edildi. On iki yıl bu görevde kaldıktan sonra Mürsiye hatipliğine, 575’te (1179) Mürsiye kadılığına getirildi. Önce hükümdar, sonra da onun oğlu ile yakın ilişki içerisinde olması sebebiyle değerli eserlerin bulunduğu kütüphanelerden faydalanma imkânı bulmuş ve bu husus ilmî kişiliğinin gelişmesinde etkili olmuştur. İbn Hubeyş 14 Safer 584’te (14 Nisan 1188) Mürsiye’de vefat etti.

Eserleri. İbn Hubeyş’in günümüze ulaşan tek eseri Kitâbü’l-Ġazavât (Meġāzî) adını taşımaktadır. Tam adı el-Ġazavâtü’ḍ-ḍâminetü’l-kâmile ve’l-fütûḥu’l-câmiʿatü’l-ḥâfiletü’l-kâʾine fî eyyâmi’l-ḫulefâʾi’l-üveli’s̱-s̱elâs̱e: Ebî Bekir eṣ-Ṣıddîḳ ve Ebî Ḥafṣ ʿÖmer el-Fârûḳ ve Ebî ʿAmr Ẕinnûreyn ʿOs̱mân olan eser Yûsuf b. Abdülmü’min’in isteği üzerine kaleme alınmıştır. 583’te (1187) tamamlanan eserde ilk üç halife dönemindeki İslâmî fetihler ele alınmış, başta Seyf b. Ömer’in zamanımıza kadar gelmeyen Kitâbü’r-Ridde ve’l-fütûḥ’u ile Vâkıdî’nin Kitâbü’r-Ridde adlı eserleri olmak üzere çeşitli kaynaklardan faydalanılarak ridde savaşları anlatılmış, ardından Muhammed b. Abdullah el-Ezdî’nin Fütûḥu’ş-Şâm’ı gibi kaynaklara dayanılarak Suriye’deki fetihler konu edilmiştir. Daha sonra Mısır ve Kuzey Afrika’nın fethiyle ilgili rivayetler, müslümanların denizcilik alanındaki faaliyetleri ve Zâtüssavârî savaşı üzerinde durulmuştur. Kitabın ikinci yarısı Irak fetihlerine ayrılmış, ardından diğer Sâsânî bölgelerinin fethi anlatılmıştır. Eser Abdullah Guneym (I-IV, Kahire 1404-1408/1983-1987) ve Süheyl Zekkâr (I-II, Beyrut 1412/1992) tarafından yayımlanmıştır. Kaynaklarda İbn Hubeyş’in el-Elḳāb adında bir risâlesi daha olduğu kaydedilmektedir (İbnü’l-Ebbâr, II, 573).

BİBLİYOGRAFYA

İbn Hubeyş, Ġazavât (nşr. Süheyl Zekkâr), Beyrut 1412/1992, neşredenin girişi, I, 5-21.

Münzirî, et-Tekmile, I, 79.

İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile (nşr. F. Codera), Madrid 1886, II, 573.

Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, IV, 141-143.

a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XXI, 118-121.

İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, II, 378.

Süyûtî, Buġyetü’l-vuʿât, II, 85-86.

Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Neylü’l-ibtihâc (İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb içinde), Kahire 1329, s. 162-163.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1460, 1747.

Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 157.

Brockelmann, GAL, I, 344; Suppl., I, 587.

D. M. Dunlop, “The Spanish Historian Ibn Ḥubais̲h̲”, JRAS (1941), s. 359-362.

a.mlf., “Ibn Ḥubays̲h̲”, EI² (Fr.), III, 826-827.

Abdülmü’min Muhtâr Emîn, “İbn Ḥubeyş el-Endelüsî”, Mecelletü’l-müʾerriḫi’l-ʿArabî, sy. 18, Bağdad 1981, s. 122-137.

en-Neşretü’l-aḫbâriyye, sy. 3, Riyad 1412/1992, s. 23.

Muhammed Hâdî Müezzin-i Câmî, “İbn Ḥubeyş”, DMBİ, III, 310-312.