İBN MAHLED, Ebû Muhammed

209’da (824) Bağdat’ın güneyinde Dicle kenarındaki Deyrükunnâ’da doğdu. Benî Cerrâh kabilesine mensup hıristiyan bir ailenin çocuğudur. İbn Mahled ihtida ettikten sonra Abbâsî divan teşkilâtına girdi. Halife Mütevekkil-Alellah devrinde (847-861) kâtip olarak bir süre hizmette bulundu. İbrâhim b. Abbas b. Muhammed es-Sûlî vefat edince Dîvânü’d-dıyâ‘ın başkanlığına getirildi (243/857-58).

251 (865) yılında meydana gelen karışıklıklarda Ahmed b. İsrâil ile birlikte Vezir Ubeydullah b. Yahyâ’yı destekleyen İbn Mahled, 255’te (869) Halife Mu‘tez-Billâh’ın annesi Kabîha’nın kâtibi olarak sarayda önemli bir mevkiye yükseldi. Aynı yıl Sâlih b. Vasîf, Bayık Beg ve Mûsâ b. Boğa el-Kebîr’in başlattığı isyan sonunda Mu‘tez tahttan indirildi. İbn Mahled de Ahmed b. İsrâil ve Îsâ b. İbrâhim ile birlikte hapse atıldı ve malları müsadere edildi. Müstaîn-Billâh halife olunca İbn Mahled’i kendisine vekâleten Mu‘tez ve Müeyyed’in mallarını satın almakla görevlendirdi (258/872).

Mu‘temid-Alellah halife olduğu zaman daha önce vezirlikten azledilen Ubeydullah b. Yahyâ’yı yeniden vezir tayin etti. Ubeydullah ölünce yerine İbn Mahled getirildi (263/877). Aynı zamanda Halife Mu‘temid’in kardeşi ve Abbâsî hânedanının güçlü siması Muvaffak-Billâh’ın sır kâtibi olan İbn Mahled, Mûsâ b. Boğa Sâmerrâ’ya gelince Halife Mu‘temid’den izin alarak Bağdat’a kaçtı. Mûsâ’nın isteği üzerine halife onun yerine Süleyman b. Vehb’i vezir tayin etti. Süleyman, Mûsâ b. Boğa’dan aldığı destekle Bağdat’a giderek İbn Mahled’i hapsetti. Ancak Mûsâ b. Boğa’nın ölümü üzerine Süleyman b. Vehb’in gücü zayıflayınca İbn Mahled’den aldığı toprakları iade etti. Bir süre sonra Halife Mu‘temid-Alellah Süleyman’ı vezâretten azledip oğlu Ubeydullah ile birlikte hapse attı. Bu arada İbn Mahled ikinci defa vezir tayin edildi (Zilkade 264 / Temmuz 878). Bu olay halife ile Muvaffak-Billâh’ın arasının iyice açılmasına sebep oldu, ancak iplerin kopma noktasına geldiği bir sırada anlaşma sağlandı. Muvaffak-Billâh’ın müdahalesiyle İbn Mahled azledildi (265/879) ve İsmâil b. Bülbül vezirliğe getirildi. Fakat kumandanlar Mu‘temid’den İbn Mahled’i tekrar vezir tayin etmesini isteyince üçüncü defa vezir oldu. Bunun üzerine Muvaffak askerleri ona karşı kışkırttı. İbn Mahled yakalanıp Enbâr’a, oradan Mısır’a Ahmed b. Tolun’un yanına gönderildi. Başlangıçta İbn Mahled’i iyi karşılayan Ahmed b. Tolun daha sonra onu Muvaffak’la gizlice haberleşmekle itham ederek hapsetti. İbn Mahled hapiste çok kötü bir durumda öldü (Safedî, XII, 267-268). Antakya’ya sürüldüğü ve 269’da (882-83) orada öldüğü de rivayet edilir. İbn Mahled’in, devrindeki hiç kimseyle mukayese edilemeyecek kadar vasıflı bir insan olduğu ve ondan daha bilgili kimsenin bulunmadığı kaydedilmektedir. Başta Buhtürî olmak üzere birçok şair onun hakkında methiyeler yazmışlardır.

BİBLİYOGRAFYA

Ya‘kūbî, Târîḫ, II, 492, 504-505.

Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), XI, 55-57, 59, 83, 84, 160, 246, 251.

Mes‘ûdî, Mürûcü’ẕ-ẕeheb (Abdülhamîd), IV, 199.

Sâbî, Rüsûmü dâri’l-ḫilâfe, s. 51, 65.

a.mlf., el-Vüzerâʾ, Beyrut 1990, s. 44, 154.

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VII, 83, 88, 119, 161, 201, 310, 316.

İbnü’t-Tıktakā, el-Faḫrî, s. 251, 252, 254.

Safedî, el-Vâfî, XII, 267-269.

D. Sourdel, Le vizirat ʿAbbāside de 749 à 936, Damas 1959, I, 317.

a.mlf., “Ibn Mak̲h̲lad”, EI² (İng.), III, 859.

a.mlf., “Dayr Ḳunnā”, a.e., II, 197.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), II, 223.

K. V. Zetterstéen, “İbn Mahled”, İA, V/2, s. 766.

Abdülemîr Selîm, “İbn Maḫled”, DMBİ, IV, 590-591.