İBN MENDEVEYH

Hayatı hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bazı kaynaklarda onun da babası Abdurrahman b. Mendeveyh gibi edebiyatla ve bilhassa şiirle uğraştığı kaydediliyorsa da bu alanlarda herhangi bir eseri ele geçmemiştir. Döneminin ünlü bir hekimi olarak devlet adamlarından daima saygı gördüğü anlaşılmaktadır. İlmî hayatı ve şöhretine dair klasik kaynaklarda yer alan nâdir ayrıntılardan birine göre Büveyhîler’den Adudüddevle’nin Bağdat’ta kurduğu Bîmâristân-ı Adudî’ye davet edilen yirmi dört hekim arasında yer alıyordu. Kâtib Çelebi ölüm yılını 410 (1019), Bağdatlı İsmâil Paşa 440 (1048) olarak vermekte, Adudüddevle 372’de (983) öldüğü için ilk tarih daha mâkul görünmektedir.

İbn Mendeveyh’in Bîmâristân-ı Adudî’deki klinik çalışmalarının yanı sıra gerek başlangıç gerekse uzmanlık seviyesinde birçok eser kaleme aldığı görülmektedir. Dönemin tıp aleyhtarı telakkilerine cevap vereninden, doğrudan doğruya İsfahan hastahanesinde hizmet gören meslektaşlarına karşı yazılmış olanına kadar geniş bir yelpaze teşkil eden eserlerinin o dönemde yankılar uyandırdığı anlaşılmakta, çoğunun günümüze ulaşmış olması da bunu göstermektedir. Kitap yazdığı başlıca alanlar diyabetik, çocuk sağlığı, farmakoloji ve oftalmolojidir. Genellikle çalışmalarını meslektaşlarına ithaf eden İbn Mendeveyh’in temas kurduğu tıp adamları arasında Ulusây (Uluçay) adlı bir de Türk hekimi bulunmaktadır.

Eserleri. Fuat Sezgin’in tesbitlerine göre (GAS, III, 328-329) kaynaklarda elliye yakını zikredilen kitaplarının on sekizi günümüze ulaşmıştır; başlıcaları şunlardır: Genel tıp. Kitâbü’l-Medḫal fi’ṭ-ṭıb, Kitâbü’l-Câmî el-muḫtaṣar fî ʿilmi’ṭ-ṭıb, Kitâbü’l-Kâfî fi’ṭ-ṭıb (el-Ḳānûnü’ṣ-ṣaġīr), Kitâbü’l-Maḳālât fi’ṭ-ṭıb, Kitâbü Nihâyeti’l-iḫtiṣâr fi’ṭ-ṭıb, Risâle fî tedbîri’l-cesed. Diyabetik. Kitâbü’l-Eṭʿime ve’l-eşribe, Kitâbü’ş-Şarâb, Risâle fî enne’l-mâʾ lâ yaġẕû, Risâle fî vaṣfi inhiḍâmi’ṭ-ṭaʿâm, Risâle fi’n-nebîẕ ve menâfiʿih ve meḍârrih. Oftalmoloji. Risâle fî ṭabaḳāti’l-ʿayn, Risâle fî intişâri’l-ʿayn, Risâle fî ʿilâci żaʿfi’l-baṣar. Farmakoloji. Risâle fî uṣûli’ṭ-ṭîb ve’l-mürekkebâti’l-ʿıṭriyye (nşr. Takī Dânişpejûh, Mecelle-i Ferheng-i Îrân-zemîn, XV [1968], s. 222-253), Risâle fi’l-kâfûr, Risâle fi’t-temri’l-Hindî. Çocuk sağlığı. Risâle fî evcâʿi’l-eṭfâl (Dâvir M. es-Sâmirî tarafından neşredilmiştir, bk. bibl.).

BİBLİYOGRAFYA

İbnü’l-Kıftî, İḫbârü’l-ʿulemâʾ, s. 285.

İbn Ebû Usaybia, ʿUyûnü’l-enbâʾ, s. 459-460.

Safedî, el-Vâfî, I, 53-55.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 573.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 259.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 423.

Sezgin, GAS, III, 328-329.

Dâvir M. es-Sâmirî, “Risâle fî evcâʿi’l-eṭfâl li-Ebî ʿAlî Aḥmed b. ʿAbdirraḥmân b. Mendeveyh”, el-Müʾerriḫu’l-ʿArabî, sy. 36, Bağdad 1408/1988, s. 257-265.