Ebü’l-Hattâb (Ebü’l-Hafs) Ömer b. Alî b. Semüre b. Hüseyn b. Semüre b. el-Heysem b. Ebi’l-Aşîre el-Ca‘dî el-Yemenî (ö. 586/1190’dan sonra)
547 (1152) yılında Yemen’in İb nahiyesine bağlı Unâmir köyünde doğdu. Ca‘dî nisbesi, atalarından soyu Meâd b. Adnân’a ulaşan Ca‘de b. Kâ‘b b. Rebîa’dan gelmektedir. İbn Mühtedîn diye tanınan fakih Mes‘ûd b. Hassân b. Harb el-Ca‘dî, Asvâb b. Tihâmî ve Saîd b. Amr b. Mûsâ el-Cerâdî’den Kur’an; Ali b. Ahmed el-Behâkarî, Zeyd b. Abdullah el-Hemedânî ve Sâlim b. Mehdî el-Ahferî’den fıkıh; Ahmed b. Muhammed b. Zeyd b. Hassân’dan da fıkıh ve Arap edebiyatı dersleri aldı. Diğer hocaları arasında Muhammed b. Mûsâ el-İmrânî ve Tâhir b. Yahyâ bulunmaktadır; Kadı Esîrüddin’den de Aden’de hadis dinledi. Yemen’in çeşitli şehirlerinde kadılık ve müftülük yaptı; muhtemelen 580’de (1184) tayin edildiği Ebyen kadılığında iken vefat etti.
İbn Semüre’nin günümüze ulaşan tek eseri Ṭabaḳātü fuḳahâʾi’l-Yemen (ve ʿuyûn min aḫbâri sâdâti rüʾesâʾi’z-zemen, Ṭabaḳātü’l-Yemâniyyîn) olup Asr-ı saâdet’ten müellifin zamanına kadar Yemen’de yetişen fakihlerin hayat hikâyelerini ihtiva etmektedir. Yemen ulemâsıyla ilgili en eski tabakat kitaplarından biri olan eserde müellif kendi hayatına dair kısaca bilgi verdiği gibi mensubu olduğu Şâfiî mezhebinin Yemen’de yayılışından da bahseder. İbn Semüre, Kâtib Çelebi’nin Ṭabaḳātü fuḳahâʾi’l-Yemen ve rüʾesâʾi’z-zemen başlığı ile kaydettiği ve 586 (1190) yılında tamamlandığını belirttiği kitabında (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1105) tarih, fıkıh, hadis kaynaklarından iktibaslar ve kendi hocalarından nakiller yaparken devrinin siyasî olayları hakkında da çeşitli bilgiler aktarmaktadır. Yemen tarihiyle ilgili çalışmaların birçoğuna kaynak teşkil eden eserden faydalananların başında Muhammed b. Yûsuf el-Cenedî, Abdürrahîm el-İsnevî, Tâceddin es-Sübkî ve Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe bulunmakta ve bunlardan Cenedî, Kitâbü’s-Sülûk fî ṭabaḳāti’l-ʿulemâʾ ve’l-mülûk’ünün girişinde, “Üstadımın bu kitabı olmasaydı es-Sülûk’ü meydana getiremezdim” demektedir. Ali b. Hasan el-Hazrecî’nin el-ʿUḳūdü’l-lüʾlüʾiyye’de (I, 172-173) bildirdiğine göre İbn Kādî Şühbe’nin ihtisar ettiği bu kitaba Hasan b. Ali el-Himyerî de (ö. 667/1269) bir zeyil yazmıştır. Ṭabaḳātü fuḳahâʾi’l-Yemen İskenderiye, Hadramut, Millet (Ali Emîrî Efendi) ve Berlin kütüphanelerindeki dört nüshası esas alınarak Fuâd Seyyid tarafından neşredilmiştir (Kahire 1957; Beyrut 1968). Georges C. Anawati, “Textes arabes anciens édités en Egypte” adlı makalesinde eseri tanıtmış ve içerdiği Yemen’le ilgili yer adlarının alfabetik bir listesini vermiştir (bk. bibl.).
BİBLİYOGRAFYA
İbn Semüre, Fuḳahâʾü’l-Yemen, neşredenin girişi.
Ali b. Hasan el-Hazrecî, el-ʿUḳūdü’l-lüʾlüʾiyye (nşr. Muhammed Besyûnî Asel), Kahire 1329/1911, I, 172-173.
Bâ Mahreme, Târîḫu s̱aġri ʿAden (nşr. Oscar Löfgren), Leiden 1936, s. 179-180.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1105.
Ahlwardt, Verzeichnis, IX, 444-445.
Brockelmann, GAL, I, 391; Suppl., I, 570, 676.
Ziriklî, el-Aʿlâm, V, 215.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, VII, 300.
Lutfî Abdülbedî‘, Fihrisü’l-maḫṭûṭâti’l-muṣavvere, Kahire, ts., II, 173-174.
Abdullah Muhammed el-Habeşî, Merâciʿu târîḫi’l-Yemen, Dımaşk 1972, s. 208.
G. C. Anawati, “Textes arabes anciens edites en Egypte”, MIDEO, IV (1957), s. 236-240.
Muhammed Âsaf Fikret, “İbn Semüre”, DMBİ, III, 708.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 314-315 numaralı sayfalarda yer almıştır.