İBN ŞEYBE

180 (796) veya 182’de (798) Basra’da doğdu. 200 (815) yılından sonra hadis öğrenmeye başladı. Ebü’l-Velîd et-Tayâlisî, Affân b. Müslim, Yezîd b. Hârûn, Ravh b. Ubâde, Ezher b. Sa‘d, Ebû Âmir el-Akadî, Ali b. Medînî, Yahyâ b. Maîn ve Ahmed b. Hanbel gibi muhaddislerden ders aldı. Kendisinden torunu Muhammed b. Ahmed b. Ya‘kūb ile Yûsuf b. Ya‘kūb el-Ezrak ve başkaları hadis rivayet ettiler. Tahsilini tamamladıktan sonra Bağdat’a yerleşip burada ve Sâmerrâ’da hadis okutan İbn Şeybe’nin sika olduğunda ittifak edilmiştir. Mâlikî mezhebine mensup bir fakih olan İbn Şeybe, Mâlikî fıkhını İmam Mâlik’in talebelerinden öğrendi. Bu mezhebe dair eserler yazdığı rivayet edilmekteyse de kaynaklarda bu konuda herhangi bir kitabından söz edilmemiştir. Halife Mütevekkil-Alellah İbn Şeybe’yi Bağdat’a kādılkudât tayin etmek istedi, ancak Ahmed b. Hanbel’in onun bid‘atçı olduğunu ileri sürmesi üzerine bundan vazgeçti. İbn Şeybe’nin, hocası Ahmed b. Muazzel’in telkiniyle halku’l-Kur’ân meselesinde tevakkuf etmesi yüzünden İbn Hanbel’in onu suçladığı belirtilmektedir. Bu tutumu sebebiyle halkın İbn Şeybe’den yüz çevirdiği ve eseri el-Müsnedü’l-kebîr’e ilgi göstermediği sanılmaktadır. Kitabın fazla ilgi görmemesini çok hacimli olmasına bağlamak da mümkündür. Varlıklı ve cömert bir kimse olduğundan İbn Şeybe’nin eserinin temize çekilip istinsah edilmesi için kırk kâtip tuttuğu, bunları kendi evinde barındırdığı, bu iş için on binlerce dinar harcadığı ve sonunda muhtaç hale geldiği belirtilmektedir. İbn Şeybe 13 Rebîülevvel 262’de (16 Aralık 875) Bağdat’ta oğluna ders verirken vefat etti.

İbn Şeybe’nin bilinen tek eseri el-Müsnedü’l-kebîrü’l-muʿallel’dir. İbnü’s-Salâh’ın müsned türü çalışmaların en mükemmeli olarak nitelediği eserde (ʿUlûmü’l-ḥadîs̱, s. 253) her hadisin farklı rivayetleri bir araya getirilmiş ve râvilerin ihtilâfları belirtilmiştir. Müellif her sahâbînin müsnedine onun biyografisini kaydettikten sonra başlamış, rivayet ettiği hadislerin mevcut olan illetlerini göstermiş, âlî ve nâzil olanları zikretmiş, seneddeki ricâli tanıtarak onların cerh ve ta‘dîline dair bilgi vermiştir. Zehebî, yaklaşık otuz cildi kaleme alınmış olan eserin yarım kaldığını, tamamının 100 cildi bulacağını, bundan daha güzel bir müsnedin yazılmadığını, eserin Ammâr b. Yâsir’in müsnedini ihtiva eden bir cüzünü elde ettiğini söylemiş (Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XII, 476, 479; Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 577), bazı kaynaklarda ise eserin tamamlandığına, sadece muallel olan kısmın ikmal edilemediğine işaret edilmiştir. İsmâil Paşa el-Müsned’in beş cilt olduğunu söylemektedir (Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 537). Ayrıca eserin 200 cüzden meydana gelen Ebû Hüreyre müsnedinin Mısır’da bulunduğu ve Hz. Ali’nin müsnedinin beş cilt tuttuğu kaydedilmekte olup (Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XII, 478) “Müsnedü Emîri’l-müʾminîn ʿÖmer b. el-Ḫaṭṭâb” adlı bölümünün onuncu cüzü Sâmî Haddâd tarafından tahkik edilmeden (Beyrut 1940), Kemâl Yûsuf el-Hût tarafından tahkikli olarak (Beyrut 1405/1985) yayımlanmıştır. Kitabın diğer kısımlarının günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, XIV, 281-283.

İbn Ebû Ya‘lâ, Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile, I, 416.

Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik (nşr. Abdülkādir es-Safrâvî), Rabat 1983, IV, 150-154.

Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), III, 237.

İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, V, 43.

İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, II, 344-345.

İbnü’s-Salâh, ʿUlûmü’l-ḥadîs̱, s. 63, 253.

İbn Abdülhâdî, ʿUlemâʾü’l-ḥadîs̱, II, 272-274.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XII, 476-479.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 577-578.

İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb, Kahire 1329-30, s. 355.

Süyûtî, Tedrîbü’r-râvî, s. 161.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1678-1679.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 482.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 537.

Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 69.

Sezgin, GAS, I, 144; a.e. (Ar.), I, 278-279.