İBN TEYMİYYE, Fahreddin

542 yılı Şâban ayında (Ocak 1148) Harran’da dünyaya geldi. Öğrencilerinden Yâkūt el-Hamevî ise Re’sül‘ayn ile Rakka arasında bulunan Bâceddâ köyünde doğduğunu söyler (Muʿcemü’l-büldân, I, 313). Kaynaklarda İbn Teymiyye lakabıyla anılması konusunda çeşitli rivayetler mevcuttur. Bunlardan birine göre dedesi Muhammed’in hac yolculuğu sırasında Teymâ’da dikkatini güzel bir kız çocuğunun çekmesi ve eve döndüğünde bir kızının doğduğunu görünce onu kucağına alarak, “Ey Teymiyye, ey Teymiyye (Teymalı)!” diye hitap etmesi, diğer bir rivayete göre ise Muhammed’in annesinin adının Teymiyye olmasıdır (Sıddîk Hasan Han, s. 125; Mer‘î b. Yûsuf el-Kermî, s. 52). Bu aileye mensup âlimler arasında Fahreddin’in kardeşi Abdullah ile onun soyundan gelen Mecdüddin Abdüsselâm, Şehâbeddin Abdülhalîm ve Takıyyüddin Ahmed en meşhur olanlardır.

İbn Teymiyye babasından, ayrıca Ebü’l-Kerem Fityân b. Mubâh ve Ebü’l-Hasan İbn Abdûs gibi âlimlerden tahsil gördü. Ebü’l-Feth Ahmed b. Ebü’l-Vefâ’dan fıkıh, Ebü’l-Fazl Hâmid b. Mahmûd’dan fıkıh ve tefsir, Ebû Muhammed İbnü’l-Haşşâb’dan Arap dili ve edebiyatı okudu. Ebü’n-Necîb Abdülkāhir es-Sühreverdî’den tasavvuf hırkası giydi (İbnü’l-Müstevfî, I, 98). Ardından gittiği Bağdat’ta İbnü’l-Bettî, Ebü’l-Kāsım İbn Bündâr, Ebü’l-Feth İbn Şâtîl, Şühde el-Kâtibe, İbnü’d-Dâmegānî gibi hocalardan hadis; İbnü’l-Mennî, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî ve Ebü’l-Abbas Ahmed b. Bekrûs’tan fıkıh ve tefsir gibi ilimleri tahsil etti.

Bağdat’taki öğreniminden sonra Harran’a dönen İbn Teymiyye kendisini öğretim, telif, fetva ve irşad faaliyetlerine verdi. Başta tefsir olmak üzere hadis, fıkıh, hitabet, Arap dili ve edebiyatında adını duyurdu. Harran Camii’nde vâizlik yaptı ve bu sebeple “Harran hatibi” lakabıyla anıldı. Aynı camide 588-610 (1192-1214) yılları arasında tefsir dersleri verdi ve Nûriyye Medresesi’ne şeyh oldu. 604’te (1208) hacca gitti. Harran’da bir medrese inşa ettiren İbn Teymiyye ilmî tartışmalara da katıldı. Özellikle Şam Hanbelîleri’nin imamı olan ve yazdığı eserlerle Hanbelî mezhebine büyük katkıda bulunan Muvaffakuddin İbn Kudâme ile mektuplaşarak çeşitli konularda onunla tartıştı ve bazı noktalarda kendisini tenkit etti (bu mektuplara örnek olarak bk. İbn Receb, II, 154-157). Öğrencileri arasında başta oğlu Abdülganî ve kardeşinin oğlu Mecdüddin Abdüsselâm b. Abdullah olmak üzere İbn Nukta, İbnü’l-Müstevfî, Mehâsin b. Selâme, Yâkūt el-Hamevî, İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî, Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebû Şâme el-Makdisî, Münzirî, İbn Hamdân ve İbn Abdüddâim gibi pek çok ilim adamı bulunmaktadır. İbn Teymiyye 10 veya 11 Safer 622’de (21 veya 22 Şubat 1225) Harran’da vefat etti. Kaynakların hemen tamamında bu tarihin verilmesine karşılık Yâkūt el-Hamevî ile İbn Hallikân onun 621 (1224) yılında öldüğünü belirtirler (Muʿcemü’l-büldân, I, 313; Vefeyât, IV, 387).

Eserleri. 1. Bülġatü’s-sâġıb ve buġyetü’r-râġıb (nşr. Bekir b. Abdullah Ebû Zeyd, Riyad 1417/1997). Müellif Gazzâlî’nin el-Basîṭ, el-Vasîṭ ve el-Vecîz adlı eserleri gibi biri diğerinin muhtasarı mahiyetinde fıkha dair üç kitap yazmış olup en hacimlisi Telḫîṣü’l-maṭlab fî telḫîṣi’l-meẕheb, orta büyüklükte olanı Terġībü’l-ḳāṣıd fî taḳrîbi’l-maḳāṣıd ve muhtasarı da Bülġatü’s-sâġıb’dır. Özellikle ihtiva ettiği alt başlıklar dolayısıyla benzer eserlerden daha sistematik olan Bülġatü’s-sâġıb’da sadece temel kurallar ve ittifak edilen görüşler verilmekte, ihtilâflara ve delillere temas edilmemektedir. Hanbelî mezhebinin ana metinlerinden biri olmasına rağmen eser üzerine herhangi bir şerh veya hâşiye yazılmamıştır. Süyûtî’nin İbn Teymiyye’ye nisbet ettiği Muḫtaṣar fi’l-fıḳh adlı eser de (Ṭabaḳātü’l-müfessirîn, s. 100) muhtemelen bu kitaptır.

2. el-Müsʿid li-ẕevi’l-elbâb fî ʿilmi’l-ḥisâb. Klasik kaynaklarda adına rastlanmayan eserin bir nüshası Gotha’da Landesbibliothek’te mevcut olup müellif bu eserini, el-Muvażżıḥ fi’l-ferâʾiż adlı kitabını öğrencilerine okuturken konular içerisinde geçen matematik hesaplarını daha iyi anlayabilmeleri için yazdığını belirtmektedir (Pertsch, I, 131-133).

Kaynaklarda İbn Teymiyye’nin ayrıca et-Tefsîrü’l-kebîr (otuz cilt civarında), Şerḥu’l-Hidâye li-Ebi’l-Ḫaṭṭâb, el-Muvażżıḥ fi’l-ferâʾiż ve Dîvânü’l-ḫuṭabi’l-cumʿiyye (Tuḥfetü’l-ḫuṭabâʾ mine’l-beriyye fi’l-ḫuṭabi’l-minberiyye) adlı eserleri bulunduğu zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Fahreddin İbn Teymiyye, Bülġatü’s-sâġıb ve buġyetü’r-râġıb (nşr. Bekir b. Abdullah Ebû Zeyd), Riyad 1417/1997, neşredenin girişi, s. 7-28.

Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, I, 313.

İbnü’l-Müstevfî, Târîḫu İrbil (nşr. Sâmî es-Sakkār), Bağdad 1980, I, 96-100.

Münzirî, et-Tekmile, III, 138-139.

İbn Hallikân, Vefeyât, IV, 386-388.

İbnü’l-Fuvatî, Telḫîṣu Mecmaʿi’l-âdâb (nşr. Mustafa Cevâd), Dımaşk 1965, IV/3, s. 322-323.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XXII, 288-290.

İbn Fazlullah el-Ömerî, Mesâlik, XIII, 287-291.

İbn Receb, eẕ-Ẕeyl ʿalâ Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile, Kahire 1372/1952-53 → Beyrut, ts. (Dârü’l-ma‘rife), II, 151-162.

İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VI, 262-263.

Burhâneddin İbn Müflih, el-Maḳṣadü’l-erşed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Riyad 1410/1990, II, 406-409.

Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-müfessirîn (nşr. Ali Muhammed Ömer), Kahire 1396/1976, s. 99-100.

Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aḥmed (nşr. Abdülkādir el-Arnaût v.dğr.), Beyrut 1997, IV, 167-177.

Sıddîk Hasan Han, et-Tâcü’l-mükellel (nşr. Abdülhakîm Şerefeddin), Beyrut 1404/1983, s. 124-129.

Pertsch, Gotha, I, 131-133.

Abdullah b. Ali es-Sübey’î, ed-Dürrü’l-münaḍḍad fî esmâʾi kütübi meẕhebi’l-İmâm Aḥmed (nşr. Ömer b. Garâme el-Amrî), Beyrut 1416/1996, s. 120-122.

Mer‘î b. Yûsuf el-Kermî, el-Kevâkibü’d-dürriyye fî menâḳıbi’l-müctehid İbn Teymiyye, Beyrut 1406/1986, s. 52.