İBNÜ’l-BÂZİŞ, Ebü’l-Hasan

444 (1052) yılında Gırnata’da (Granada) doğdu. Adındaki “Bâziş” kelimesinin aslı, Farsça “piyâde”nin Arapçalaşmış şekli olan “beyẕaḳ”tır. Babası Ahmed b. Halef Ceyyân (Jaén) asıllıdır. Gırnata’da Ebü’l-Kāsım İbn Ni‘m Halef b. Muhammed el-Ensârî’den Nâfi‘ kıraatini okuyan İbnü’l-Bâziş diğer kıraatleri Ebû Ali es-Sadefî, Ebû Dâvûd, Ali b. Abdurrahman İbnü’d-Devş, Yahyâ b. İbrâhim el-Levâtî ve Hüseyin b. Ubeydullah b. Saîd’den öğrendi. İbn Atıyye el-Endelüsî, Ebû Hâlid Abdullah b. Ebû Zemenîn, Ebû Ca‘fer İbn Rızk, Muhammed b. Sâbık es-Sıkıllî gibi hocalardan Arap dili ve edebiyatı, lugat, nahiv, kıraat ve hadis dersleri aldı. 473’te (1080) Gırnata’da tanıştığı hadis, kıraat, Arap dili ve edebiyatı âlimi Ebû Ali el-Gassânî’nin derslerine uzun yıllar devam etti; Mürsiye (Murcia) ve Kurtuba’da da (Córdoba) hocasının derslerini dinledi. Kurtuba’da onun aracılığı ile Ebû Bekir el-Mushafî ve Ebû Mervân b. Serrâc’dan ders aldı (İbnü’l-Ebbâr, s. 274).

İbnü’l-Bâziş Arap dili ve edebiyatı ile kıraat, hadis ricâli ve râvileri sahalarında zamanın ileri gelen âlimlerindendir. Endülüs’ün üç büyük nahiv âliminden biri olduğunu bizzat kendisi ifade etmektedir. Ayrıca onun, zamanında Kitâbü Sîbeveyhi’yi ezbere bilen sayılı dilcilerden biri olduğu kaydedilmektedir (Dabbî, II, 546). Gırnata Ulucamii’nde imamlık yapan İbnü’l-Bâziş çeşitli eserler kaleme alarak güzel hattı ile bunları istinsah etmiş ve öğrenci yetiştirmekle meşgul olmuştur. Öğrencileri arasında oğlu Ebû Ca‘fer İbnü’l-Bâziş, damadı Ebû Abdullah en-Nümeyrî ile Ebü’l-Kāsım İbn Beşküvâl, Kādî Hasan b. Hânî el-Lahmî, Ebü’l-Velîd İbnü’d-Debbâğ, Ebü’l-Hasan Ali b. İbrâhim el-Fezârî, Muhammed b. Ahmed el-Cübbâî, Ebû Hâlid Yezîd b. Muhammed b. Rifâa, Ali b. Halef el-Gırnâtî, İbn Kaysar gibi âlimler zikredilebilir. İbnü’l-Bâziş 13 Muharrem 528 (13 Kasım 1133) tarihinde vefat etti ve Bâbülbîre Mezarlığı’na defnedildi.

Oğlu Ebû Ca‘fer Ahmed b. Ali b. Bâziş de kendisi gibi kıraat, Arap dili ve edebiyatı âlimi olup kırâat-i seb‘aya dair yazdığı el-İḳnâʿ adlı eseriyle tanınır. Onun da İbnü’l-Bâziş adıyla şöhret bulması sebebiyle sonraki kaynaklar ikisini birbirinden ayırmak için baba Ebü’l-Hasan’ı İbnü’l-Bâziş el-Evvel, oğlu Ebû Ca‘fer’i de İbnü’l-Bâziş es-Sânî olarak kaydetmişlerdir.

Eserleri. 1. Şerḥu’l-Cümel. Ebü’l-Kāsım ez-Zeccâcî’nin el-Cümelü’l-kübrâ adlı eserinin şerhi olup bir nüshası Kahire’dedir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Tal‘at, nahiv nr. 567). Ebû Hayyân, bu şerhe İbnü’l-Bâziş’in öğrencisi Ali b. Mûsâ b. Hammâd’ın bir ta‘lik yazdığını, bu ta‘likin Endülüs nahiv âlimleri arasında şöhret bulduğunu söyler (Teẕkiretü’n-nüḥât, s. 551).

2. el-Bernâmec. Hocalarının kısa biyografileriyle onlardan okuduğu kitap ve derslere, aldığı icâzetlere dair olan eserin bazı bölümleri İbnü’l-Ebbâr’ın el-Muʿcem’inde yer almaktadır (s. 286).

Müellifin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Şerḥu’l-Kâfî fi’n-naḥv (İbnü’l-Hatîb, IV, 101), Şerḥu Kitâbi Sîbeveyhi, Şerḥu Kitâbi’l-Muḳteḍab min kelâmi’l-ʿArab li’bn Cinnî, Şerḥu’l-Uṣûl li’bni’s-Serrâc, Şerḥu Kitâbi’l-Îżâḥ li-Ebî ʿAlî el-Fârisî. Aynı zamanda şair olan İbnü’l-Bâziş’in Ebû Ali el-Fârisî’nin nahve dair el-Îżâḥ adlı eserini öven didaktik bir manzumesi (Kasîde-i Hâiyye) kaynaklarda nakledilmektedir (Silefî, s. 39-40; İbnü’l-Kıftî, II, 227).

BİBLİYOGRAFYA

Zeccâcî, el-Cümel fi’n-naḥv (nşr. Ali Tevfîk el-Hamed), İrbid 1408/1988, neşredenin girişi, s. 26.

Silefî, Muʿcemü’s-sefer (nşr. Abdullah Ömer el-Bârûdî), Beyrut 1414/1993, s. 39-40.

İbn Beşküvâl, eṣ-Ṣıla, II, 425-426.

Dabbî, Buġyetü’l-mültemis (Ebyârî), II, 546-547.

İbnü’l-Kıftî, İnbâhü’r-ruvât, II, 227.

İbnü’l-Ebbâr, el-Muʿcem, Beyrut, ts. (Dâru sâdır), s. 274-277, 286.

Ebû Hayyân el-Endelüsî, Teẕkiretü’n-nüḥât (nşr. Afîf Abdurrahman), Beyrut 1406/1986, s. 551-552.

İbnü’l-Hatîb, el-İḥâṭa, II, 315, 521; IV, 100-101, 175.

İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb, II, 107-108.

İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, s. 518-519.

Süyûtî, Buġyetü’l-vuʿât, II, 142-143.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1793.

Tebrîzî, Reyḥânetü’l-edeb, Tebriz, ts. (Çâphâne-i Şafak), VII, 403-404.

Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 131.

Sezgin, GAS, IX, 60, 79, 84, 91.

Abbas el-Kummî, el-Künâ ve’l-elḳāb, Beyrut 1983, I, 223.

Zehrâ Hüsrevî, “İbn Bâẕiş”, DMBİ, III, 86-87.