İBNÜ’l-HADDÂD el-KİNÂNÎ

24 Ramazan 264 (30 Mayıs 878) tarihinde doğdu. Dedelerinden biri demircilik yaptığı için İbnü’l-Haddâd lakabıyla tanındı. Ebû Yezîd Yûsuf b. Yezîd el-Karâtîsî, Ebü’z-Zinbâ‘ Ravh b. Ferec, Ebû Bekir Muhammed b. Ca‘fer el-Bağdâdî ve Nesâî’den hadis dinledi. Özellikle Nesâî’den çok faydalandı ve yalnız ondan hadis rivayet etti. Ebû Saîd Muhammed b. Akīl el-Firyâbî, Bişr b. Nasr, Ebû Ubeyd İbn Harbûye, Ebü’l-Hasan Mansûr b. İsmâil ed-Darîr et-Temîmî ve Ebû İshak el-Mervezî’den fıkıh, Muhammed b. Vellâd’dan Arapça okudu. 310 (922) yılında gittiği Bağdat’ta Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Niftaveyh, Ebû Bekir İbnü’s-Sayrafî ve Ebû Saîd el-İstahrî ile görüştü. Aralarında Ebû Muhammed İbn Zûlâk, Ebû Mansûr Muhammed b. Sa‘d el-Bârûdî ve Ebû Bekir Yûsuf b. Kāsım’ın da bulunduğu âlimler kendisinden rivayette bulundular.

Zamanında Mısır’daki Şâfiî fakihlerinin önde gelenlerinden biri olan ve mezhep imamının usul ve kaidelerine bağlı kalarak ictihadda bulunan fıkıh âlimlerinden (ashâbü’l-vücûh) kabul edilen İbnü’l-Haddâd (bazı görüşleri için bk. Sübkî, III, 83-98) aynı zamanda kıraat, hadis, ricâl, hilâf, nahiv, ferâiz, lugat, şiir, tarih ve nesep ilimlerinde de bilgi sahibiydi. Muhakeme usulü alanında derin vukufu vardı. Mısır’da kadı nâibliği, kadılık, müderrislik ve müftülük yaptı. 15 Zilkade 324’te (4 Ekim 936) Emîr Muhammed b. Tuğc el-İhşîd, İbn Ebû Zür‘a’yı Mısır kadılığına tayin edince Bağdat’tan ahidnâmesi gelinceye kadar kadılık ve mezâlim görevini İbnü’l-Haddâd’a tevdi etti. 29 Rebîülâhir 325’te (16 Mart 937) ahidnâme gelince görevini İbn Ebû Zür‘a’ya teslim etti ve onun vefatına kadar (10 Zilhicce 327 / 28 Eylül 939) nâiblik görevini sürdürdü. Cemâziyelevvel 333’te (Ocak 945) asaleten Mısır kadılığına getirildi ve dokuz ay görev yaptıktan sonra 23 Muharrem 334’te (4 Eylül 945) azledildi. Daha sonra Ömer b. Hasan el-Hâşimî’ye de (948-951) nâiblik yaptı.

İbadete düşkünlüğü ile tanınan İbnü’l-Haddâd, Nesâî’nin Ḫaṣâʾiṣu Emîri’l-müʾminîn ʿAlî adlı eserini rivayet etmesi ve bazı sözleri sebebiyle Şiîlik’le suçlanmıştır. 27 Muharrem 344’te (23 Mayıs 955) hac dönüşü rahatsızlanarak Kahire’de vefat etti ve Mukattam dağının eteğinde babası ile annesinin kabrinin yanına defnedildi. 345 yılında öldüğü de rivayet edilmektedir.

Eserleri. 1. el-Fevâʾid. Günümüze ulaşan tek eseridir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 63/2, 20 vr.).

2. el-Fürûʿ (el-Fürûʿu’l-müvelledât). Esere Kaffâl el-Mervezî, Ebü’t-Tayyib et-Taberî ve Ebû Ali es-Sincî gibi âlimler tarafından şerh yazıldığı nakledilmektedir.

3. el-Bâhir. 100 cüzden meydana gelen bu eserde Şâfiî’nin görüşleri bir araya getirilmiştir.

4. Edebü’l-ḳaḍâʾ (Edebü’l-ḳāḍî). Müellifin kadılık görevi sırasında elde ettiği tecrübelerden sonra kaleme aldığı yargılama usulüne dair bu eserin kırk cüzden meydana geldiği nakledilir. Eser, edebü’l-kādî türünün Şâfiî hukuk ekolüne göre telif edilen ilk örnekleri arasında yer alır.

İbnü’l-Haddâd’ın diğer eserleri de şunlardır: el-Ferâʾiż, Câmiʿu’l-fıḳh, el-Mesâʾilü’l-mensûre, Feżâʾilü’l-Ḳurʾân, er-Red ʿalâ Muḥammed b. ʿAlî en-Nesâʾî, İstiʾẕânü’l-bikr fî tezvîcihâ ve Fetâvâ.

BİBLİYOGRAFYA

Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdurrahman b. Bürd, Ẕeyl (Kindî, el-Vülât ve’l-ḳuḍât [Guest] içinde), s. 487-488, 491-492, 551-557.

Ebû Âsım el-Abbâdî, el-Fuḳahâʾü’ş-Şâfiʿiyye (nşr. G. Vitestam), Leiden 1964, s. 65.

Şîrâzî, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾ, s. 114.

Sem‘ânî, el-Ensâb, IV, 71-72.

İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, VI, 379.

Nevevî, Tehẕîb, II, 192-193.

İbn Hallikân, Vefeyât, IV, 197-198.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XV, 59, 445-451.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 899-900.

Safedî, el-Vâfî, II, 69.

Yâfiî, Mirʾâtü’l-cenân, II, 336.

Sübkî, Ṭabaḳāt, III, 79-98.

İbn Kesîr, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾi’ş-Şâfiʿiyyîn (nşr. Ahmed Ömer Hâşim – M. Zeynühüm M. Azeb), Kahire 1413/1993, I, 258-260.

İsnevî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 398-401.

İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 130-131.

İbn Hacer, Refʿu’l-iṣr (nşr. Ali Muhammed Ömer), Kahire 1418/1998, s. 331-337.

Makrîzî, el-Muḳaffa’l-kebîr (nşr. Muhammed el-Ya‘lâvî), Beyrut 1411/1991, V, 253-258.

Süyûtî, Ḥüsnü’l-muḥâḍara, I, 313; II, 146, 147.

Dâvûdî, Ṭabaḳātü’l-müfessirîn, II, 76-77.

Taşköprizâde, Miftâḥu’s-saʿâde, II, 314-315.

Hüseynî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye (Şîrâzî, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾ içinde), Beyrut, ts. (Dârü’l-kalem), s. 204.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1218, 1256-1257, 1911.

Sezgin, GAS, I, 497.

Ahmed Pâketçî, “İbn Ḥaddâd”, DMBİ, III, 338.