İBNÜ’l-KABÂKIBÎ

777 (1375) veya 778 yılında Halep’te doğdu. Muhtemelen nalıncılık yapan bir aileden geldiği için İbnü’l-Kabâkıbî veya Kabâkıbî diye meşhur oldu. Halep’te Kur’an’ı ve bazı kitapları ezberleyerek başladığı tahsilini ilerletmek için 803’te (1401) Kahire’ye gitti ve Ebû Amr Osman b. Abdurrahman ed-Darîr el-Bilbîsî’den Ebû Amr ed-Dânî’nin et-Teysîr’i, İbn Sivâr el-Bağdâdî’nin el-Müstenîr’i, Sıbtu’l-Hayyât’ın el-Mübhic’i ve Şâtıbî’nin Ḥırzü’l-emânî’si gibi eserleri okudu. Zeynüddin el-Irâkī ve Sıbt İbnü’l-Acemî’den hadis, diğer bazı âlimlerden çeşitli ilim dallarında dersler alarak kendini yetiştirdi. Çalışmalarında hadis, Şâfiî fıkhı ve özellikle kıraat ilmine ağırlık verdi. Gazze’de bir süre ikamet ettikten sonra ziyaret için gittiği Kudüs’e yerleşti ve hayatının sonuna kadar burada yaşadı. Çevresinde kıraat ilminde otorite kabul edilen İbnü’l-Kabâkıbî, Kudüs’teki Cevheriyye Medresesi’nde kıraat dersleri verdi. 848 (1444) yılında gözlerini kaybetti ve 20 Receb 849’da (22 Ekim 1445) vefat etti. Ölümünden sonra onun çalışmalarını oğlu Ebü’l-Meâlî İbrâhim devam ettirdi.

Eserleri. 1. Mecmaʿu’s-sürûr ve maṭlaʿu’ş-şümûs ve’l-büdûr. On dört kıraate dair Gazze’de yazılmış manzum bir eser olup Süleymaniye (Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 31) ve Köprülü (Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 27) kütüphanelerinde nüshaları bulunmaktadır (diğer nüshaları için bk. el-Fihrisü’ş-şâmil: ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, I, 424-425).

2. Îżâḥu’r-rumûz ve miftâḥu’l-künûz. Müellifin Mecmaʿu’s-sürûr adlı eserine yazdığı bu şerhin Süleymaniye (Kılıç Ali Paşa, nr. 23) ve Köprülü (Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 19) kütüphanelerinde nüshaları mevcuttur (diğer nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, II, 137-138; Suppl., II, 139; el-Fihrisü’ş-şâmil: ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, I, 422-423).

3. Teysîru mâ fi’l-Muṣṭalaḥ. İbnü’l-Kāsıh’ın Ebû Ca‘fer el-Kārî, Ya‘kūb el-Hadramî, Halef b. Hişâm, İbn Muhaysın, A‘meş ve Hasan-ı Basrî kıraatlerini ele aldığı el-Muṣṭalaḥ’ının manzum hale getirildiği eserin Süleymaniye (Esad Efendi, nr. 29) ve Râgıb Paşa (nr. 6, vr. 12-108) kütüphanelerinde yazma nüshaları vardır.

4. Urcûzetü’t-tecvîd. İbn Fityân İbrâhim el-Hanefî, İbnü’l-Kabâkıbî’nin bu eserini Fetḥu’l-mecîd li-Urcûzeti’t-tecvîd adıyla şerhetmiş olup bu şerhe ait bir nüsha İskenderiye Kütüphanesi’nde (nr. 3319) kayıtlıdır (el-Fihrisü’ş-şâmil: el-Ḳurʾân ve ʿulûmühû, I, 187, 260).

5. Zübdetü’l-Muḳtefâ fî taḥrîri elfâẓı’ş-Şifâʾ. Kādî İyâz’ın eş-Şifâʾına Sıbt İbnü’l-Acemî tarafından yazılan el-Muḳtefâ fî elfâẓı ḥalli’ş-Şifâʾ adlı eserin şerhi olan ve yazımı 815 (1412) yılında tamamlanan eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde nüshaları mevcuttur (Ayasofya, nr. 586; Yazma Bağışlar, nr. 4333).

6. Taḫmîsü’l-Bürde. Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’nin Ḳaṣîdetü’l-Bürde’sinin tahmîsidir. Kaynaklarda İbnü’l-Kabâkıbî’nin çalışmaları arasında Safiyyüddin el-Hillî’ye nazîre olarak kaleme aldığı bir Bedîʿiyye’sinin de (bk. BEDÎİYYÂT) bulunduğu belirtilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, XI, 266.

Süyûtî, Naẓmü’l-ʿiḳyân (nşr. Philip K. Hitti), Beyrut, ts. (el-Mektebetü’l-ilmiyye), s. 148.

a.mlf., et-Tibrü’l-mesbûk fî ẕeyli’s-Sülûk, Kahire, ts. (Mektebetü’l-külliyyeti’l-Ezheriyye), s. 135-136.

Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Ünsü’l-celîl bi-târîḫi’l-Ḳuds ve’l-Ḫalîl, Amman 1973, II, 179.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 209; II, 1054, 1333.

Râgıb et-Tabbâh, İʿlâmü’n-nübelâʾ bi-târîḫi Ḥalebi’ş-şehbâʾ, Halep 1344/1925, V, 242-243.

Brockelmann, GAL, II, 137-138; Suppl., II, 139.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VI, 352.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 196.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 434.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, IX, 288.

Fehmi Edhem Karatay, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Kataloğu, İstanbul 1951, I, 122-123.

el-Fihrisü’ş-şâmil: el-Ḳurʾân ve ʿulûmühû, et-tecvîd (nşr. el-Mecmau’l-melekî), Amman 1405/1985, I, 187, 260.

el-Fihrisü’ş-şâmil: ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, maḫṭûṭâtü’l-ḳırâʾât (nşr. el-Mecmau’l-melekî), Amman 1987, I, 422-423, 424-425.