İBNÜ’l-MÜSENNÂ

167’de (783-84) Basra’da doğdu. Bir ara felç geçirdiği için “Zemîn” lakabıyla anıldı. Basra ve Bağdat’ta Mu‘temir b. Süleyman, Muhammed b. Ca‘fer Gunder, Velîd b. Müslim, Hâlid b. Hâris, Muâz b. Muâz, Süfyân b. Uyeyne, Yahyâ b. Saîd el-Kattân, Abdurrahman b. Mehdî gibi muhaddislerden hadis rivayet etti. Kendisinden Kütüb-i Sitte imamları, Ebû Zür‘a er-Râzî, Bakī b. Mahled, Ebû Hâtim er-Râzî, İbn Ebü’d-Dünyâ, Ca‘fer b. Muhammed el-Firyâbî, Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, İbn Huzeyme ve diğerleri rivayette bulundular.

İbnü’l-Müsennâ için Yahyâ b. Maîn sika, Zühlî hüccet, Ebû Hâtim er-Râzî ve Sâlih Cezere sadûk, Ebû Arûbe sebt terimlerini kullanmış; Hatîb el-Bağdâdî’nin de onu sika, hâfız ve sebt diye övdüğü, diğer bir rivayete göre ise sadûk dediği belirtilmiştir. İbnü’l-Müsennâ’nın bazı âlimlerce bu kadar güvenilir bulunmayıp ta‘dîlin bir alt mertebesine indirilmesinde, namazda sütre kullanılmasıyla ilgili bir hadiste geçen, “Hz. Peygamber, önünde mızrak (aneze) olduğu halde bize öğle ve ikindi namazını kıldırdı” (Buhârî, “Ṣalât”, 17; Müslim, “Ṣalât”, 250) cümlesindeki “aneze”den hareketle, “Biz şerefli bir kabileyiz, Peygamber bize doğru yönelerek namaz kıldı” şeklinde nükte yapmasının tesiri olduğu söylenmektedir. Nesâî, onu “lâ be’se bih” diye nitelendirmekle beraber hadisleri topladığı kitabında değişiklikler yaptığını söylemiş, İbn Hibbân kitabından okuyarak hadis rivayet ettiğini, bazı güvenilmez râvilerden rivayette bulunduğunu ve adının uydurma hadislerin isnadında yer aldığını belirtmiştir. Ancak bu eleştiriler onun güvenilirliğini zedeleyecek kadar önemli sayılmadığından râvilerin tenkidinde görüşlerine başvurulmasına engel teşkil etmemiştir. İbnü’l-Müsennâ’nın çok sayıda kitap yazdığı kaydedilmekle beraber kaynaklarda bunların adları belirtilmemiş, 114’ü Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’de, 837’si Ṣaḥîḥ-i Müslim’de olmak üzere Kütüb-i Sitte’de rivayetleri yer almıştır.

BİBLİYOGRAFYA

Buhârî, “Ṣalât”, 17, “Ḥac”, 41, “Meġāzî”, 44.

Müslim, “Ṣalât”, 250, “Ḥac”, 37.

Ebû Dâvûd, “Menâsik”, 44.

Tirmizî, “Ḥac”, 30.

a.mlf., el-ʿİlel (es-Sünen içinde, nşr. Ahmed M. Şâkir v.dğr.), Kahire 1382/1962, V, 752.

Ahmed b. Hanbel, el-ʿİlel (Koçyiğit), II, 115, 289, 290, 294-295.

İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, VIII, 95.

İbn Hibbân, el-Mecrûḥîn, I, 119, 306, 309; II, 34, 191, 236, 261.

Kelâbâzî, Ricâlü Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî, II, 682.

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, III, 283-286.

Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), II, 250.

İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, II, 362.

Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 512.

a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XII, 123-126.

a.mlf., Mîzânü’l-iʿtidâl, IV, 24.

Safedî, el-Vâfî, IV, 384.

İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 11.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, IX, 425-429.

Fuat Sezgin, Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, İstanbul 1956, s. 27, 65, 66, 302.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VII, 18.

Wensinck, el-Muʿcem, VIII, 248.