İBNÜ’n-NEHHÂS ed-DIMAŞKĪ

Dımaşk’ta doğdu. Klasik kaynaklarda Muhyiddin lakabıyla anılmakla birlikte onun “din” kelimesiyle terkip oluşturan sıfatların kullanılmasına karşı çıkması sebebiyle (Tenbîhü’l-ġāfilîn, s. 509-510) bu lakabın kendisine sonradan verilmiş olabileceği akla gelmektedir. Ebû Zekeriyyâ künyesini de yalnız Ziriklî kaydetmektedir. Timur’un Dımaşk’ı işgali sırasında Mısır’a göç etti (803/1401) ve Aşağı Mısır’daki Menzile beldesinde bir müddet kaldıktan sonra Dimyat’a yerleşti. Özellikle fıkıh ve matematik ilimlerinde temayüz etti. Öğrencilerinden sadece, Meşâriʿu’l-eşvâḳ adlı eserini rivayet eden Şemseddin Muhammed b. Hasan el-Bedrân’ın ismi zikredilmektedir. Önce Hanefî mezhebinde iken daha sonra Şâfiî mezhebine intisap eden İbnü’n-Nehhâs’ın eserlerinde dört mezhebin görüşlerine de atıflarda bulunması mezhep taassubuna kapılmadığı izlenimini vermektedir. Mücâhid bir âlim olarak bilinen İbnü’n-Nehhâs, Dimyat geçidinde Franklar’la yapılan bir çatışma sırasında 13 Cemâziyelevvel 814 (2 Eylül 1411) tarihinde şehid oldu.

Eserleri. 1. Meşâriʿu’l-eşvâḳ ilâ meṣâriʿi’l-ʿuşşâḳ ve müs̱îrü’l-ġarâm ilâ dâri’s-selâm (Kahire 1272, 1290, 1325; nşr. İdrîs Muhammed Ali – Muhammed Hâlid el-İstanbûlî, I-II, Beyrut 1410/1990). Bir taraftan Moğollar, diğer taraftan Franklar’ın saldırılarına mâruz kalınan bir dönemde müslümanları cihada teşvik için kaleme alınmıştır. Ramazan 811 – Cemâziyelâhir 812 tarihleri arasında (Ocak-Ekim 1409) otuzu aşkın kaynaktan istifadeyle hazırlanan eser (kaynakların bir listesi için bk. Meşâriʿu’l-eşvâḳ, s. 72-74) otuz üç babdan ve bir hâtimeden oluşmaktadır. Bizzat müellifin Muḫtaṣaru Meşâriʿi’l-eşvâḳ ilâ meṣâriʿi’l-ʿuşşâḳ adıyla on bab halinde ihtisar ettiği eserin (Bulak 1242, 1251; İstanbul 1294) Mahmûdü’l-Âlim el-Menzilî (ö. 1311/1893) tarafından kaleme alınmış Fükâhetü’l-eẕvâḳ min Meşâriʿi’l-eşvâḳ adlı bir muhtasarı daha vardır (Bulak 1290). Eseri Sokullu Mehmed Paşa’nın emriyle şair Bâkî Feżâʾilü’l-cihâd adıyla Türkçe’ye, Joseph von Hammer-Purgstall Almanca’ya çevirmiştir (Leipzig 1805). Bâkî tercümesinin biri müellif hattı olmak üzere (Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, Şer‘iyye, nr. 1286) birçok yazma nüshası günümüze ulaşmıştır.

2. Tenbîhü’l-ġāfilîn ʿan aʿmâli’l-câhilîn ve taḥẓîrü’s-sâlikîn min efʿâli’l-hâlikîn (Kahire 1309, 1313; nşr. Abdullah b. Muhammed b. Humeyd, Riyad 1406/1986; nşr. İmâdüddin Abbas Saîd, Beyrut 1407/1987; nşr. İdrîs Muhammed Ali, I-II, Beyrut 1410/1990). Müellifin yaşadığı dönemde yaygınlaşan bid‘atlara karşı mücadele etmenin fazileti, şartları, dereceleri ve bunu terkedenlerin sorumlulukları gibi konuları incelemektedir. Eserde, bid‘atlara karşı olmasıyla tanınan Takıyyüddin İbn Teymiyye’nin fikirleri yanında onun yaklaşımını benimseyen İbn Kayyim el-Cevziyye ve Zehebî’nin el-Kebâʾir’leriyle İbnü’l-Hâc el-Abderî’nin el-Medḫal’i, Şâtıbî’nin el-İʿtiṣâm’ından faydalanmış olmasından hareketle İbnü’n-Nehhâs’ın bu hususta Selefî bir yaklaşımı benimsediğini söylemek mümkündür. Tenbîhü’l-ġāfilîn, Muhammed b. Berekât b. Ahmed el-Harfûşî tarafından ihtisar edilmiştir.

3. Beyânü’l-maġnem fi’l-virdi’l-aʿẓam. Zikir, kıraat ve tesbih hakkında bir mukaddime ile yedi bölümden meydana gelen bu eser genel olarak tasavvufla ilgilidir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 2566; diğer nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, II, 92; Suppl., II, 83).

İbnü’n-Nehhâs’ın kaynaklarda ayrıca Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi Tecrîdi’l-kelâm, İḫtiṣârü’r-Ravża li’n-Nevevî ve Şerḥu Maḳāmâti’l-Ḥarîrî adlı eserleri zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

İbnü’n-Nehhâs ed-Dımaşkī, Meşâriʿu’l-eşvâḳ ilâ meṣâriʿi’l-ʿuşşâḳ (nşr. İdrîs Muhammed Ali – Muhammed Hâlid İstanbûlî), Beyrut 1410/1990, neşredenlerin girişi, I, 10-19.

a.mlf., Tenbîhü’l-ġāfilîn ʿan aʿmâli’l-câhilîn (nşr. İmâdüddin Abbas Saîd), Beyrut 1407/1987, neşredenin girişi, s. 3-8.

İbn Hacer, İnbâʾü’l-ġumr, VII, 24-25, 31.

Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, I, 203-204.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 262, 348, 487; II, 1686, 1703.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VII, 105.

Leknevî, el-Fevâʾidü’l-behiyye, s. 239.

Serkîs, Muʿcem, II, 1711, 1850.

Brockelmann, GAL, II, 91-92; Suppl., II, 83.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 424.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 120.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 142-143.

a.mlf., el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 35.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), I, 87; VII, 175.

Sâlihiyye, el-Muʿcemü’ş-şâmil, V, 228-229.

Mehdî Selemâsî, “İbn Neḥḥâs”, DMBİ, V, 42-43.