İBNÜ’ş-ŞA‘‘ÂR

595 (1199) yılında Musul’da doğdu. Deve vb. hayvanlar için kıldan (şa‘r) palan, semer gibi gereçlerin yapımı işiyle uğraştığı için İbnü’ş-Şa‘‘âr lakabıyla tanındı. Daha sonra İbnü’d-Dübeysî, Ebû Muhammed İbnü’l-Cevzî ve İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî’den ders alarak kendini yetiştirdi. Ebü’r-Rebî‘ Süleyman b. Muzaffer el-Erbilî’den hat öğrendi ve kitap istinsah ederek geçimini sağlamaya çalıştı. Ebû İshak İbrâhim b. Muzaffer’in vaazlarına devam ettiği 620 (1223) yılı dolaylarında kardeşi onu yakın dostu olan Yâkūt el-Hamevî ile tanıştırdı. Ziyâeddin İbnü’l-Esîr ile de bu yıllarda görüştü. İbnü’ş-Şa‘‘âr, Musul’da ortaya çıkan kıtlık sebebiyle 622 (1225) yılında Tikrit’e gitti, oradan Bağdat’a geçti. Bir yıl sonra Musul’a döndüyse de şehirde fazla kalmayıp tekrar Bağdat’a gitti. 628’de (1231) Erbil’de İbnü’l-Müstevfî ile tanıştı; Erbil’de kaldığı altı yıl boyunca onun edebî sohbetlerine devam etti. 634’te (1236) gittiği Halep’te İbnü’l-Adîm, el-Melikü’l-Fâiz, el-Melikü’n-Nâsır, Vezir Ali b. Yûsuf el-Kıftî ve İbrâhim b. Yûsuf el-Kıftî gibi devlet ve ilim adamlarıyla görüşme imkânı buldu. İbn Hallikân ile de burada tanıştı. 639 (1241) yılında Musul, Bağdat ve Dımaşk’ta bulunduktan sonra Halep’e yerleşti. 7 Cemâziyelâhir 654 (2 Temmuz 1256) tarihinde Halep’te vefat etti. Şiir toplamaya meraklı olan ve küçük yaştan itibaren seyahatlerinde dahi şiir toplayan İbnü’ş-Şa‘‘âr’ın kendisi de şairdi; ancak çok az sayıda şiiri günümüze ulaşmıştır.

Eserleri. 1. ʿUḳūdü’l-cümân fî şuʿarâʾi hâẕe’z-zamân. Müellifin Ḳalâʾidü’l-cümân fî ferâʾidi şuʿarâʾi hâẕe’z-zamân adını verdiği eser ʿUḳūdü’l-cümân, Muʿcemü İbni’ş-Şaʿʿâr ve Şuʿarâʾü’z-zamân adlarıyla da anılmaktadır. ʿUḳūdü’l-cümân, 600 (1203) yılından müellifin dönemine kadar 1000’den fazla şairin, şiir söyleyen birçok devlet adamı ile âlimin biyografileriyle şiir ve nesirlerinden örnekler ihtiva etmektedir. İslâm dünyasının Endülüs gibi uzak bölgelerinde yaşayan şairlere, bu arada yahudi ve hıristiyan şairlerine de eserde yer verilmiştir. Kitabın daha çok müellifin müşahedelerine ve görüştüğü kimselerden duyduklarına dayanması onun değerini arttırmaktadır. ʿUḳūdü’l-cümân İbn Hallikân, İbn Saîd el-Mağribî, Zehebî, İbnü’l-Fuvatî ve İbnü’s-Sâbûnî gibi âlimlerin temel kaynakları arasındadır. Aslı on cilt olan eserin II ve VIII. ciltleri dışındakilerin tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Esad Efendi, nr. 2323-2330). Bu sekiz cildin tıpkıbasımı Fuat Sezgin tarafından yayımlanmıştır (Frankfurt 1410/1990). Kaynaklarda adı geçen Teẕkiretü İbni’ş-Şaʿʿâr ve Târîḫu İbni’ş-Şaʿʿâr da büyük ihtimalle ʿUḳūdü’l-cümân ile aynı eserdir.

2. Tuḥfetü’l-vüzerâʾ (Tuḥfetü’l-küberâʾ). Merzübânî’nin Muʿcemü’ş-şuʿarâʾsına zeyil olup Merzübânî’nin vefatından (384/994) itibaren 600 (1203) yılına kadar gelen şairleri ihtiva eder. ʿUḳūdü’l-cümân bu eserin bir zeyli gibidir. Müellif ʿUkūdü’l-cümân’da bu kitabına sık sık atıflarda bulunmaktadır.

BİBLİYOGRAFYA

İbnü’l-Müstevfî, Târîḫu İrbil (nşr. Sâmî es-Sakkār), Bağdad 1980, I, 384-386.

İbnü’s-Sâbûnî, Tekmiletü İkmâli’l-İkmâl (nşr. Mustafa Cevâd), Bağdad 1958, s. 253-254.

İbn Hallikân, Vefeyât, III, 296-297; V, 115, 188; VI, 37, 90, 234.

İbn Saîd el-Mağribî, el-Ġuṣûnü’l-yâniʿa (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1945, s. 51, 55.

a.mlf., el-Muġrib, Kahire 1953, I, 136.

İbnü’l-Fuvatî, Telḫîṣu Mecmaʿi’l-âdâb (nşr. Abdülkuddûs el-Kāsımî), Lahor 1939-47, s. 241-242.

Yûnînî, Ẕeylü Mirʾâti’z-zamân, Haydarâbâd 1374/1954, I, 33.

Zehebî, el-ʿİber (nşr. Selâhaddin el-Müneccid), Küveyt 1966, V, 219.

Yâfiî, Mirʾâtü’l-cenân, IV, 136.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 383; II, 1154, 1734.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, V, 266.

Lutfî Abdülbedî‘, Fihrisü’l-maḫṭûṭâti’l-muṣavvere, Kahire 1956, II, 186-187.

Sâmî es-Sakkār, “İbnü’ş-Şaʿʿâr el-Mevṣılî müʾerriḫu’ş-şuʿarâʾ ve kitâbühû ʿUḳūdü’l-cümân fî şuʿarâʾi hâẕe’z-zamân”, Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb, VI, Riyad 1979, s. 217-312.

Hurşîd Rızvî, “İbnü’ş-Şaʿʿâr ve âs̱ârüh”, ed-Dirâsâtü’l-İslâmiyye, XXII/2, İslâmâbâd 1987, s. 55-98.

a.mlf., “ʿUḳūdü’l-cümân fî şuʿarâʾi hâẕe’z-zamân li’bni’ş-Şaʿʿâr”, a.e., XXII/3, s. 5-24.

Bustânî, Dâʾiretü’l-maʿârif, Beyrut 1960, III, 262.