Ebü’l-Velîd Lisânüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed es-Sekafî el-Halebî (ö. 882/1477)
844’te (1440) Halep’te doğdu. Halep kadısı olan Esîrüddin Muhammed’in oğlu ve Mısır Hanefî başkadısı Ebü’l-Fazl Muhibbüddin Muhammed’in torunudur. Kâtib Çelebi ve muhtemelen ona dayanarak Bağdatlı İsmâil Paşa, Brockelmann, Kehhâle gibi müellifler adını İbrâhim olarak kaydeder. Lisânü’l-ḥükkâm adlı kitabının baskısında da ismi bu şekilde verilmiştir. Bu yanlışlığın bir istinsah hatasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Çünkü Keşfü’ẓ-ẓunûn’un nâşirleri bu eserin bir nüshasında ismin Ahmed olarak kaydedildiğini belirtirler (II, 1549). Sehâvî de Lisânüddin’in yaşadığı dönemle ilgili biyografik eserinde İbrâhim adı altında İbnü’ş-Şıhne ailesinden herhangi bir kimseye yer vermediği gibi müellifi de Ahmed adıyla zikretmektedir.
Babasından ve dedesinden ilk eğitimini alan İbnü’ş-Şıhne Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra dedesiyle birlikte Kahire’ye gitti. İbn Kutluboğa, İbn Ubeydullah, Necmeddin İbn Kādî Aclûn, Bedreddin Hasan b. Muhammed eş-Şerîf en-Nessâbe gibi şahsiyetlerden öğrenim gördü ve birçok âlimden icâzet aldı. Dedesinin Kahire sır kâtipliği görevinde ona nâiblik yaptı. Ardından Halep kadısı olan babası onun adına görevden çekilince Halep kadısı oldu. Dedesi ve babası ile birlikte hacca gitti. Dedesi Ebü’l-Fazl’ın aile fertleriyle birlikte 868’de (1464) hacca gittiği bilindiğine göre Lisânüddin’in Halep kadılığına bu tarihte başladığı anlaşılmaktadır. Vefatına kadar görevini sürdüren Lisânüddin 29 Safer veya 1 Rebîülevvel 882’de (12 veya 13 Haziran 1477) vebadan öldü.
Genç olmasına rağmen kadılık görevinde başarı gösteren ve Halep Camii’nde verdiği hutbelerle de halkın takdirini kazanan İbnü’ş-Şıhne, Halep kadılığı sırasında İslâm muhâkeme usulüne dair yazdığı, daha sonra kadıların el kitabı haline gelen Lisânü’l-ḥükkâm fî maʿrifeti’l-aḥkâm adlı eseriyle tanınmıştır. Otuz fasıl olarak planlanmakla birlikte müellifin ölümü üzerine yirmi birinci fasıl olan “Kerâhiyye” bölümünde kalan eser, Burhâneddin İbrâhim el-Hâliî el-Halebî el-Adevî tarafından Ġāyetü’l-merâm fî tetimmeti Lisâni’l-ḥükkâm adlı kitapla tamamlanmış (1015/1606) ve her iki eser birlikte basılmıştır (İskenderiye 1299; Kahire 1310, 1315, 1393/1973 [Ali b. Halîl et-Trablusî’nin Muʿînü’l-ḥükkâm’ı ile birlikte]).
Dedesine sorulan fetvaları kendi el yazısıyla yazan İbnü’ş-Şıhne’nin güzel hutbeler okuduğu da kaydedilir. Brockelmann, el-Melikü’l-Müeyyed Ahmed b. el-Melikü’l-Eşref İnal için yazılan 865 (1461) tarihli bir ahdi (veliaht tayin edildiğine dair belge) Lisânüddin’e nisbet ederse de (GAL Suppl., II, 116) Sehâvî, ahdi dedesi Ebü’l-Fazl İbnü’ş-Şıhne’nin yazdığını belirterek bizzat müellifinden duyduğunu söylediği tam metnini kaydeder (eẕ-Ẕeyl ʿalâ Refʿi’l-iṣr, s. 370-375).
BİBLİYOGRAFYA
Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, II, 194; IX, 295.
a.mlf., eẕ-Ẕeyl ʿalâ Refʿi’l-iṣr (nşr. Cûde Hilâl – Muhammed Mahmûd Subh), Kahire 1966, s. 370-375.
a.mlf., Vecîzü’l-kelâm fi’ẕ-ẕeyl ʿalâ Düveli’l-İslâm (nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf v.dğr.), Beyrut 1416/1995, III, 885.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1549.
Râgıb et-Tabbâh, İʿlâmü’n-nübelâʾ bi-târîḫi Ḥalebi’ş-şehbâʾ, Halep 1344/1925, V, 293-294.
Serkîs, Muʿcem, I, 135-136.
Brockelmann, GAL, II, 97; Suppl., II, 115-116.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 21.
Ziriklî, el-Aʿlâm, I, 220.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 96.
Sâlihiyye, el-Muʿcemü’ş-şâmil, III, 364.
Meryem Sâdıkī, “İbn Şıḥne”, DMBİ, IV, 74.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2000 yılında İstanbul’da basılan 21. cildinde, 224-225 numaralı sayfalarda yer almıştır.