İDRÎSÎ, Abdurrahman b. Muhammed

325’ten (937) sonra muhtemelen Semerkant’ta doğdu. Büyük dedesi İdrîs b. Hasan’a nisbetle İdrîsî diye tanındı. Esterâbâdlı olan babası, Ebû Nuaym Muhammed b. Hasan b. Hammûye, Ebû Abdurrahman Abdullah b. es-Sirrî, Ebû Ali Muhammed b. Ahmed es-Savvâf ve Ebû Bekir eş-Şâfiî gibi âlimlere talebelik eden bir muhaddisti (Sehmî, s. 450). Esterâbâd’da Ebû Nuaym Muhammed b. Hasan b. Hammûye gibi muhaddislerden faydalanan İdrîsî hadis tahsili için Horasan ve Irak bölgelerini dolaştı. Nîşâbur’da Ebü’l-Abbas Esam, Cürcân’da İbn Adî ile İsmâilî, Bağdat’ta Dârekutnî’den çok sayıda hadis yazdı. Hicaz’a gittiğinde bu bölgenin âlimlerinden hadis rivayet etti. Döneminde Semerkant’ın en meşhur hadis hâfızı olan ve Bağdat’ta hadis rivayet eden İdrîsî’den Ebû Ali eş-Şâşî, Mâlînî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Habbâzî, Ebû Mes‘ûd Ahmed b. Muhammed el-Becelî, Ebü’l-Kāsım Ali b. Muhassin et-Tenûhî gibi âlimler rivayette bulundu. Hatîb el-Bağdâdî ve İbn Kesîr onun sika bir hadis hâfızı olduğunu belirtmektedir. Şehir tarihleri geleneğinin bir takipçisi olan İdrîsî, bu konudaki çalışmaları yanında hadisleri konularına göre bir araya getiren eserler de yazmıştır. İdrîsî’nin adı, künyesi ve vefat tarihi hakkında kaynaklarda bazı yanlışlıklar bulunmaktadır. İbnü’l-Esîr, onu 405 (1015) yılında vefat edenler arasında zikrederken adını yanlış olarak Ebû Saîd Abdullah b. Muhammed el-Esterâbî diye kaydetmiş, Ziriklî ile Kehhâle de verdikleri bilgiler aynı olmakla birlikte onu iki ayrı kişi olarak göstermiştir (bk. bibl.). 30 Zilhicce 405’te (21 Haziran 1015) Semerkant’ta vefat eden İdrîsî Çâkerdîze Kabristanı’na defnedildi.

Eserleri. 1. Târîḫu Semerḳand (el-Kemâl fî maʿrifeti’r-ricâl bi-Semerḳand). Semerkant’ta yetişen şahsiyetlerin, özellikle Semerkantlı muhaddislerin ele alındığı bir eserdir. İdrîsî’nin bu çalışmasını Dârekutnî’ye sunduğu ve onun takdirini kazandığı belirtilmektedir. Semerkant tarihi yazan Müstağfirî ile el-Ḳand fî ẕikri ʿulemâʾi Semerḳand adlı eserinde Necmeddin en-Nesefî’nin bu çalışmadan çokça faydalandığı anlaşılmaktadır. Hatîb el-Bağdâdî’nin Târîḫu Baġdâd’da seksen yerde nakilde bulunduğu (Necmeddin en-Nesefî, s. 13), Sem‘ânî (Sehâvî, s. 247), Yâkūt (Muʿcemü’l-büldân, I, 289; II, 415) ve İbn Hacer el-Askalânî (Tehẕîbü’t-Tehẕîb, II, 68, 136) gibi âlimlerin iktibaslar yaptığı eserin günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.

2. Târîḫu Esterâbâd. Esterâbâd’da yetişen âlimlere ve tanınmış şahsiyetlere dair bu çalışma sahasında ilk kaynak olup (Necmeddin en-Nesefî, s. 12) İbn Hacer el-Askalânî ondan faydalanmış (Tehẕîbü’t-Tehẕîb, XII, 411), Sehmî de (ö. 427/1036) esere bir tekmile yazmıştır (İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, I, 346).

BİBLİYOGRAFYA

Sehmî, Târîḫu Cürcân (nşr. Muhammed Abdülmuîd Han), Beyrut 1407/1987, s. 260, 450.

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, X, 302-303.

Necmeddin en-Nesefî, el-Ḳand fî ẕikri ʿulemâʾi Semerḳand, Riyad 1412/1991, s. 12-14, 240.

Sem‘ânî, el-Ensâb, I, 160, 214, 265.

Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, I, 289; II, 415.

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, IX, 252.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVII, 226-227.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 1062-1064.

İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 354.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, II, 68, 136; XII, 411.

a.mlf., Lisânü’l-Mîzân, I, 346.

Sehâvî, el-İʿlân bi’t-tevbîḫ, s. 247, 265.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 281, 296.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, III, 175.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 210.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, V, 188; VI, 140.

Sezgin, GAS, I, 352.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), III, 225; IV, 121.