İFRENÎ

1080’de (1669) Merakeş’te doğdu. Fas’ın güneyinde Sûs bölgesindeki Vâdîder‘a’da yaşayan İfren (İfrân, Üfrân, Vüfrân, Yefren) adlı Berberî kabilesine mensuptur. Merakeş’te Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ali el-Mevâsî es-Sûsî’nin de aralarında bulunduğu çeşitli hocalardan öğrenim gördü. Daha sonra Fas şehrine giderek Câmiatü’l-Karaviyyîn’de Sîdî Ahmed b. Abdülhay el-Halebî, Muhammed b. Abdurrahman b. Abdülkādir el-Fâsî gibi âlimlerin derslerine katıldı. Merakeş’te İbn Yûsuf (Yûsufî) Camii’nde imamlık ve hatiplik yaptı, tefsir ve hadis dersleri okuttu. Tartışmalı geçen tefsir derslerine katılan bazı öğrencileri tarafından zındıklıkla suçlanarak Kadı İbn Bû Abdeley Muhammed b. Ahmed’e şikâyet edildi. Kendini savunmak için fakihlerle yaptığı tartışmalar şöhretini arttırdı ve derslerini takip edenlerin sayısı günden güne çoğalmaya başladı. Ancak daha sonra tefsir derslerinden vazgeçerek Ṣaḥîḥ-i Buḫârî gibi muteber hadis kitaplarıyla fıkhî eserleri okutmaya yöneldi. Bir ara Filâlî sultanının emriyle Merakeş’ten uzaklaştırılan İfrenî 1151’de (1738) tekrar Merakeş’e döndü. Bu tarihten itibaren kendisini telif çalışmalarına verdi. Hayatının son yıllarını malî sıkıntı içinde geçirdi. 1154’ten (1741) sonra (muhtemelen 1156 [1743] veya 1157’de [1744]) Merakeş’te vefat etti ve İbn Yûsuf Camii’nin hazîresine defnedildi.

Eserleri. 1. Nüzhetü’l-hâdî bi-aḫbâri mülûki’l-ḳarni’l-ḥâdî. Sa‘dîler’le (1511-1659) Mevlây İsmâil’in saltanatına (1672-1727) kadar Filâlîler’in tarihini ihtiva etmektedir. Mağrib tarihi açısından önemli bir kaynak olan eser 1306’da (1888) Fas’ta taş baskısı olarak ve aynı yıl Paris’te O. Houdas’ın yaptığı Fransızca tercümesiyle birlikte (Nozhet-elhâdi: Histoire de la dynastie saadienne au Maroc) neşredilmiş, eserin bir bölümü Cümle min aḫbâri’d-devleti’s-Sicilmâsî adıyla da yayımlanmıştır (Paris 1321/1903).

2. Ṣafvetü men inteşer min aḫbâri’ṣ-ṣuleḥâʾi’l-ḳarni’l-ḥâdî ʿaşer. İslâm dünyasının batısı ve doğusunda yaşamış 250 âlim ve mutasavvıfın biyografisini ihtiva eder. Bu özelliğiyle İbn Asker el-Mağribî’nin Devḥatü’n-nâşir li-meḥâsini men kâne bi’l-Maġrib min meşâyiḫi’l-ḳarni’l-ʿâşir’inin zeyli gibidir. Fas’taki şerif ve murâbıt hareketinin tarihi için değerli bir kaynak olan eser, XI. (XVII.) yüzyılda Fas’ta yaşayan mutasavvıfların biyografileri açısından da önemlidir. Eser 1316’da (1898) Fas’ta yayımlanmıştır.

3. el-Meslekü’s-sehl fî şerḥi Tevşîḥi İbn Sehl (el-Menhelü’s-sehl). Endülüslü şair İbrâhim b. Sehl el-İşbîlî’nin bir şiirinin şerhidir. 1324’te (1906) Fas’ta taş baskısı yapılan eser, Ahmed b. Abbas ve Muhammed b. Kāsım el-Bâdisî tarafından neşredilmiştir (Rabat 1400/1980).

4. Ravżatü’t-taʿrîf fî mefâḫiri Mevlânâ İsmâʿîl b. eş-Şerîf (eẓ-Ẓıllü’l-verîf fî mefâḫiri Mevlânâ İsmâʿîl b. eş-Şerîf, Rabat 1382/1962).

5. Dürerü’l-ḥicâl fî menâḳıbi sebʿati ricâl (Zübdetü’l-evṭâb fî menâḳıbi’l-aḳṭâb). Merakeş’te medfun yedi önemli şahsiyetin (Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Ali es-Sanhâcî, Kādî İyâz, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ca‘fer es-Sebtî, Ebû Abdullah Muhammed Süleyman el-Cezûlî, Ebû Fâris Abdülazîz et-Tebbâ‘, Ebû Muhammed Abdullah el-Gazvânî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahman b. Abdullah es-Süheylî) biyografilerini ihtiva eden eserin müellif hattı nüshası Fas’ta el-Hizânetü’l-Ahmediyye’dedir.

İfrenî’nin bunlardan başka Fetḥu’l-muġīs̱ bi-ḥükmi’l-laḥn fi’l-ḥadîs̱, Vâsıṭatü’l-ʿaḳdeyn fî tertîbi’l-künnâşeteyni’s-saʿdeteyn, el-Mümteniʿu’s-Sehl fî tercemeti İbrâhîm İbn Sehl adlı eserlerinin Fas kütüphanelerinde nüshaları bulunmaktadır. Onun kaynaklarda adı geçen diğer bazı eserleri de şunlardır: el-Muʿrib fî aḫbâri’l-Maġrib, Yâḳūtetü’l-beyân, el-Veşyü’l-ʿabḳarî fî żabṭi lafẓati’l-Maḳḳarî, Ṭalʿatü’l-müşterî fî s̱übûti tevbeti’z-Zemaḫşerî, el-İfâdât ve’l-inşâdât’tır (Abbas b. İbrâhim, VI, 51; Maʿlemetü’l-Maġrib, II, 552).

BİBLİYOGRAFYA

Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 335.

Brockelmann, GAL, II, 475; Suppl., II, 681-682.

E. Lévi-Provençal, Extraits des historiens Arabes du Maroc, Paris 1948, s. 7-8.

a.mlf., “Vefrânî”, İA, XIII, 258-259.

Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, Delîlü müʾerriḫi’l-Maġribi’l-aḳṣâ, Dârülbeyzâ 1960-65, I, 152-153, 162-168, 242, 277-278; II, 44.

Ahmed el-Miknâsî, Ehemmü meṣâdiri’t-târîḫ ve’t-terceme fi’l-Maġrib, Tıtvân 1963, s. 129-131.

Abbas b. İbrâhim, el-İʿlâm, VI, 50-58.

C. Zeydân, Âdâb, III, 335.

Fevzî Abdürrezzâk, el-Maṭbûʿâtü’l-ḥaceriyye fi’l-Maġrib, Rabat 1986, s. 74, 89, 95.

G. Deverdun, “al-Ifrānī”, EI² (İng.), III, 1046-1047.

Abdüllatîf eş-Şâzelî, “el-İfrânî, Muḥammed eṣ-Ṣaġīr”, Maʿlemetü’l-Maġrib, Rabat 1410/1989, II, 551-552.