İLİM YAYMA CEMİYETİ

Demokrat Parti’nin 14 Mayıs 1950 tarihinde iktidara gelmesinden sonra 1951’de yedi ilde ortaokul seviyesinde dört yıllık İmam-Hatip okulları öğretime başladı. Bunlardan biri olan İstanbul İmam-Hatip Okulu’na bugün (2015) Şehzadebaşı’nda İlim Yayma Yurdu’nun yerinde bulunan harabe durumundaki eski Zeyrek Ortaokulu tahsis edilmekle birlikte herhangi bir maddî tahsisat ayrılmadığından bazı iş adamları bu binayı satın alıp tamir ettirdiler. Ardından okulun kurucu müdürü Celâl Hoca’nın (Mahmut Celâlettin Ökten) öncülüğünde altmış sekiz hayır severin desteğiyle 11 Ekim 1951 tarihinde İlim Yayma Cemiyeti kuruldu. Cemiyetin ilk faaliyeti okulun 17 Ekim 1951’de hizmete açılmasını sağlamak oldu. Yine cemiyet tarafından Şehremini’deki eski halkevi binası onarılarak İmam-Hatip Okulu öğrencileri için yurda dönüştürüldü.

İlim Yayma Cemiyeti’nin ilk başkanı, 1923 Lozan Antlaşması’nda İsmet İnönü’nün maiyetinde kâtip üye olarak bulunan avukat Seniyüddin Başak’tır. Onun başkanlığındaki ilk yönetim kurulunda Yusuf Türel, Cemal Karabekir, Vehbi Bilimer, Hüsnü Bayer, Nazif Çelebi, Hulusi Topbaş, Mustafa Doğanbey, Vehbi Çıkrıkçıoğlu, Rahmi Köseoğlu, Ali Sünnetçioğlu, Cemalettin Tunç, Ahmet Hamit Çağıl, Nuri Evren ve Mazhar Sündüs yer almaktaydı (kurucuların listesi için bk. Kavalcı, s. 33-34, 120-123). Başlangıçtan günümüze (2015) kadar cemiyetin genel başkanlığını yapanlar şunlardır: Seniyüddin Başak (1951-1953, 1955-1959), M. Mazhar Veziroğlu (1953-1955), Rahmi Köseoğlu (1959-1961), Vehbi Bilimer (1961-1968), Yusuf Türel (1968-1972), Abdülkadir Çavuşoğlu (1972-1973, 1973-1974), Korkut Özal (1973-1973), Abdülkavi Beşer (1974-1981), Kemal Unakıtan (1981-1982), Mehdi Sungur (1982-1986), Hasan Sağlam (1986-2002), Yücel Çelikbilek (2002-2004), Hamza Akbulut (2004-2012), Yusuf Tülün (2012-).

İlim Yayma Cemiyeti, 10 Şubat 1952 tarih ve 4/169 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile “umumi hizmetlere hâdim” derneklerden sayıldı. 27 Mayıs 1960 İhtilâli’nden sonra kayyuma devredilen cemiyet vesâyetten ancak 1967’de kurtulabildi. Devletin zaman zaman derneklerin faaliyetlerine kısıtlamalar getirmesi, giderek sivil toplum kuruluşlarını yasal bakımdan daha güvenceli olan vakıflaşmaya yöneltti. İlim Yayma Cemiyeti de 8 Ocak 1973’te İlim Yayma Vakfı’nı kurdu ve cemiyetin bütün mal varlığını vakfa devretti. Vakfın kurucuları arasında Yusuf Türel, İsmail Niyazi Kurtulmuş, Muammer Topbaş, Sabahattin Zaim, Ayhan Songar, Hasan Tahsin Uğur, Mehmet Fehmi Bilge, Mahir İz gibi isimler bulunmaktaydı. Otuz kurucu üye ile faaliyete başlayan vakıfta heyetlerin teşekkülünde zorluklar çıkması sebebiyle kurucuların sayısı doksan sekize çıkarıldı, zaman içerisinde faaliyetlerin genişlemesi üzerine vakıf senedinin ilgili 10. maddesinde değişikliğe gidildi (22 Mart 2012). 8 Mart 2014 tarihinde yapılan 43. olağan toplantıda kurucu üyelerin sayısı 113’e yükseltildi.

Millî ve mânevî değerlerine bağlı, çağının bilim, düşünce ve kültürüne vâkıf, şahsiyetli nesiller yetiştirmeyi hedefleyen İlim Yayma Cemiyeti böyle bir gençliğin yetişmesi için her türlü hizmeti vermeye çaba göstermiş, okullar, yurtlar ve kurslar açmış, öğrencilere -İlim Yayma Vakfı ile iş birliği halinde- lisans, yüksek lisans ve doktora aşamalarında burs sağlamıştır. Daha sonra açılan Yüksek İslâm enstitülerinin ihtiyaçlarını karşılaması amacıyla çalışmış, ileriki yıllarda hizmetlerini diğer fakülte öğrencilerine yayarak onlar için yurtlar açmıştır. Ayrıca çeşitli fakülte, okul ve yurtlara tesis ve tamir, demirbaş eşya, kitap, eğitim malzemesi vb. konularda yardım yapan cemiyet birçok akademisyene yurt içinde ve dışında yabancı dil öğrenimi, ilmî faaliyetlere katılma, tez hazırlama gibi çalışma ve etkinlikleri için maddî destek vermiştir. Cemiyet halen, geleneksel faaliyetleri yanında İmam-Hatip liseleri ve İlâhiyat fakülteleri talebeleri için meslekî yaz seminerleri, belirli zamanlarda bilgisayar ve özellikle yüksek lisans ve doktora talebelerine yönelik dil kursları düzenlemekte; ilmî toplantılar, sempozyumlar ve konferanslar tertiplemektedir.

Günümüzde İlim Yayma Cemiyeti ile İlim Yayma Vakfı ortak faaliyetler yürütmekte, Türkiye’nin birçok yerinde vakfın mülkiyetindeki yurt binaları cemiyet tarafından işletilmektedir. Ayrıca 1998-1999 öğretim yılında faaliyete başlayan Özel İrfan Eğitim Kurumları ile 2000-2001 öğretim yılında açılan Erzurum İstiklâl Koleji de vakfın desteğiyle hizmetlerini devam ettirmektedir. Nihayet vakıf 2010 yılında İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi’ni kurmuştur. İlim Yayma Cemiyeti’ne hizmetlerinden dolayı Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı tarafından 29 Mayıs 1996 tarihinde bir şükran plaketi verilmiştir. Cemiyet son on yılda büyük bir hamle yapmış, ülke genelinde faaliyetlerini, yurtlarını, şubelerini arttırmış, 2004 yılında altmış bir olan şube sayısı 2015’te yirmi sekizi İstanbul’da olmak üzere 155’e ulaşmış, otuz sekiz olan yurt sayısı da yirmi altısı İstanbul’da olmak üzere 120’yi aşmıştır.

BİBLİYOGRAFYA :

İlim Yayma Cemiyeti: Gaye ve Faaliyetleri, İstanbul 1964; Mustafa Özdamar, Celâl Hoca Kuşağı, İstanbul 1993, s. 38-40, 45-47, 76-79; Mustafa Öcal, İmam-Hatip Liseleri ve İlk Öğretim Okulları, İstanbul 1994, s. 27-54; Ayla Kavalcı, Cumhuriyet Dönemi Türk Milli Eğitim Tarihinde İlim Yayma Cemiyeti’nin Hizmetleri (yüksek lisans tezi, 2007), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; Hüseyin Yorulmaz, Bir Neslin Öncüsü Celal Hoca, İstanbul 2012, s. 137-168; İlim Yayma Vakfı Vakıf Senedi, İstanbul 2013; Hayreddin Karaman, “İlim Yayma Cemiyeti”, İlim Yayma Cemiyeti Bülteni, sy. 10, İstanbul 2005, s. 12-13; Muhammed Eroğlu, “İlim Yayma Cemiyeti”, a.e., sy. 11 (2006), s. 18-19; Sabahattin Zaim, “Türkiye’nin İlk Sivil Toplum Kuruluşu: İlim Yayma Cemiyeti”, a.e., sy. 12 (2006), s. 3-4; “Kardeş Kuruluşlarımız: İlim Yayma Vakfı”, a.e., sy. 12 (2006), s. 23-25; “Vakıf Hizmetlerine Adanmış Bir Ömür: Dr. İsmail Niyazi Kurtulmuş”, İlim Yayma Vakfı Bülteni, sy. 7, İstanbul 2013, s. 20-24; “İrfan Eğitim Kurumları”, a.e., s. 30-32; “Kent İçinde Bir Kampüs Üniversitesi: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi”, a.e., s. 33-36; A. Çağlar Deniz, “Tek Parti Döneminde Devrimsel Ric’atler: Bir Ric’at Örneği Olarak İmam Hatip Seminerleri Girişimi ve İmam Hatip Kurslarının Açılması”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, VII/3, Uşak 2014, s. 95-110; “İlim Yayma Cemiyeti” (http://www.iyc.org.tr).