İMÂD-i FAKĪH

İlhanlılar’ın son hükümdarı Ebû Said Bahadır Han ve Muzafferîler’in ilk hükümdarlarından Mübârizüddin Muhammed ve Şah Şücâ‘ hakkında yazdığı kasidelerden 680-690 (1281-1291) yılları arasında doğduğu tahmin edilmektedir. Asıl adı Ali olup “İmâdü’l-mille ve’ş-şerîa ve’d-dîn” unvanıyla “fakih” unvanının kısaltılmış şekliyle (İmâd-i Fakīh) tanınır. 705’te (1305) babası ölünce kardeşlerinden biriyle birlikte Kirman’a giderek babasının şeyhi Nizâmeddin Mahmud’un yaptırdığı dergâha yerleşen İmâd, muhtemelen bu dergâhta Sühreverdî şeyhi olarak uzun yıllar irşad faaliyetinde bulundu. Tekke şeyhliği yanında fıkıh ilmine derin vukufu sebebiyle kendisine “fakih” unvanı verildi. Geniş bir mürid halkasına sahip olan İmâd-i Fakīh, Kirman’da yaptırdığı tekkede vefat etmiş ve burada defnedilmiştir.

“Şeyhülislâm-ı a‘zam” unvanıyla anılan büyük bir din âlimi ve “kıdvet-i ekâbîr-i meşâyih” unvanıyla tanınan büyük bir sûfî olan İmâd-i Fakīh’in şöhretinin Hindistan’a kadar yayılmış olduğu kaydedilmektedir. Aynı zamanda iyi bir şair olan İmâd-i Fakīh’in şiirleri Hâfız-ı Şîrâzî’nin şiirleriyle konu ve mazmun bakımından benzerlikler gösterir.

Eserleri. 1. Dîvân. Kaside, gazel, rubâî, mukattaât, muhammes ve mersiyelerden meydana gelen eser Rükneddin Hümâyûn-ı Ferruh tarafından yayımlanmıştır (Tahran 1348 hş./1969).

2. Penç Genc. İmâd-i Fakīh’in beş mesnevisini Rükneddin Hümâyûn-ı Ferruh bu adla neşretmiştir (Tahran 2537 şahî/1978). Kitapta yer alan eserler şunlardır: a) Ṣafânâme (Müʾnisü’l-ebrâr). Şah Şücâ‘ adına kaleme alınan eser 766’da (1365) tamamlanmıştır. Nizâmî-i Gencevî’nin Maḫzenü’l-esrâr’ının etkisi altında ve aynı vezinle (serî‘) yazılmış olup tasavvufî ve ahlâkî konuları içerir (s. 17-91). b) Ṣoḥbetnâme. Vezir Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî’nin oğlu Gıyâseddin Muhammed adına yazılan ve 731’de (1331) tamamlanan bu mesnevide ahlâka dair çeşitli konular ele alınmıştır (s. 93-148). Eserin fütüvvet ahlâkına dair bölümü Herbert Wilhelm Duda tarafından Almanca’ya çevrilerek metniyle birlikte yayımlanmıştır (“Imāduddīn Faqīh und die Futuwwa”, Archív Orientální, 6 [1934], s. 112-124). c) Maḥabbetnâme-i Ṣâhibdilân. Tâceddîn-i Irâkī adında bir İlhanlı vezirine ithaf edilen mesnevi 732’de (1332) tamamlanmıştır. Eser ruhla beden, bal arısı ile hurma, mumla pervane, gülle bülbül, zerre ile güneş, sivrisinekle fil gibi çiftler arasındaki tartışmaları konu alır (s. 149-203). d) Dehnâme. İmâd-i Fakīh’in Şah Şücâ‘a, şeyhlere ve dostlarına yazdığı mektupları ihtiva eder (s. 205-248). e) Ṭarîḳatnâme. Emîr Mübârizüddin Muhammed adına kaleme alınmış olup 2800 beyitlik tasavvufî bir mesnevidir (s. 249-431). Müellif bu eseri nazmederken İzzeddin el-Kâşî’nin Miṣbâḥu’l-hidâye, Şehâbeddin es-Sühreverdî’nin ʿAvârifü’l-maʿârif adlı eserlerinden istifade ettiğini söyler.

BİBLİYOGRAFYA

İmâd-i Fakīh, Dîvân (nşr. Rükneddin Hümâyûn Ferruh), Tahran 1348 hş./1969, neşredenin girişi.

Devletşah, Teẕkire, s. 254-256.

Emîn-i Ahmed-i Râzî, Heft İḳlîm (nşr. Cevâd Fâzıl), Tahran 1341 hş./1961, I, 274-277.

H. W. Duda, Ferhad und Schirin, Prag 1933, s. 98-100, 191-192.

E. G. Browne, Ez Saʿdî tâ Câmî (trc. Ali Asgar Hikmet), Tahran 1339 hş., s. 340-344.

Ma‘sûm Ali Şah, Ṭarâʾiḳ, II, 680-681.

FME, I, 273-278.

Safâ, Edebiyyât, III/2, s. 985-995.

K. Stolz, “Der Dīwān des ʿImāduddīn Faqīh”, WZKM, XLIV (1942), s. 31-70.

T. Ganjei, “The Genesis and Definition of a Literary Composition, the Dahnāma (Ten Love-Letters’)”, Isl., XLVII (1971), s. 59-66.

H. Ritter, “Persische Handschriften”, Oriens, XXIX-XXX (1986), s. 176-179.

J. T. P de Bruijn, “ʿImād al-Dīn ʿAlī, Faḳīh-i Kirmānī”, EI² Suppl. (Fr.), s. 415-416.

a.mlf., “ʿEmād-al-Dīn ʿAlī Faqīh”, EIr., VIII, 378-379.