İMÂDÎ

10 Cemâziyelâhir 1103 (28 Şubat 1692) tarihinde Dımaşk’ta doğdu. el-Hidâye müellifi Burhâneddin el-Mergīnânî’nin soyundan olup selefleri gibi büyük dedelerinden İmâdüddin’e nisbetle anılır. Dımaşk’ta öğrenim gördü. Hocaları arasında Hanbelî müftüsü Ebü’l-Mevâhib b. Abdülbâkī ed-Dımaşkī, Abdülganî b. İsmâil en-Nablusî, Yûnus b. Ahmed el-Mısrî, Şâfiî müftüsü Ahmed b. Abdülkerîm el-Gazzî sayılabilir. 1128’de (1716) hac farîzasını yerine getirmek üzere gittiği Mekke ve Medine’de bazı âlimlerden ders ve icâzet aldı. Tahsilini tamamladıktan sonra Emeviyye Camii’nde ders vermeye başladı ve 1137 yılı Ramazan ayı ortalarında (Mayıs 1725 sonları) Dımaşk Hanefî müftüsü oldu ve bu görevi vefatına kadar sürdürdü. Bu arada çeşitli medreselerde ders verdi. 6 Şevval 1171 (13 Haziran 1758) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti. Fıkıh, ferâiz ve edebiyat sahasında derin bilgisi bulunan, halkın ve idarecilerin saygı duyduğu İmâdî’nin eserleri birkaçı dışında risâle mahiyetindedir (bir listesi için bk. Murâdî, II, 12).

Eserleri. 1. Muġni’l-müsteftî ʿan suʾâli’l-müftî (et-Fetâva’l-Ḥâmidiyye). Müftülük yaptığı sırada kendisine gelen sorulara verdiği cevaplardan oluşan iki ciltlik bir eserdir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Fıkhü’l-Hanefî, nr. 3655-3656, 8045). Kitap İbn Âbidîn tarafından delillerin özetlenmesi, sorular ve cevapların kısaltılması, tekrarlar ve çok yaygın meselelerin çıkarılması suretiyle el-ʿUḳūdü’d-dürriyye fî tenḳīḥi’l-Fetâva’l-Ḥâmidiyye adıyla ihtisar edilmiştir (I-II, Bulak 1300; Kahire 1310).

2. Miṣbâḥu’l-felâḥ şerḥu Nûri’l-îżâḥ. Şürûnbülâlî’nin Hanefî fıkhına dair Nûrü’l-îżâḥ adlı eserinin şerhidir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Fıkhü’l-Hanefî, nr. 6160).

3. Cemâlü’ṣ-ṣûreti ve’l-liḥye fî tercemeti seyyidinâ Diḥye. Sahâbeden Dihye b. Halife el-Kelbî’nin hayatına dairdir (Princeton Üniversitesi Ktp., Yahuda, nr. 509; Medine el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye, nr. 90; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmî‘, nr. 3445, vr. 144-146).

4. el-Ḥavḳale (Ḫarḳale) fi’z-zelzele. 1171 (1757) yılında Dımaşk’ta meydana gelen deprem hakkındadır (el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye, nr. 90; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmî‘, nr. 3444, vr. 25-27).

5. Beyânü iḫtilâfi ârâʾi’l-muḥaḳḳıḳīn fî mesʾeleti rucûʿi’n-nâẓır ʿale’l-müstaḥıḳḳīn. Vakfın zaruri ihtiyaçları olduğu halde vakıf görevlisinin (nâzır) lehtarlara verdiğine dönebilmenin hükmünü konu alır (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 4260; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmî‘, nr. 3444, vr. 62-65).

6. el-İtḥâf fî şerḥi ḫuṭbeti’l-Keşşâf. Zemahşerî’ye ait el-Keşşâf adlı tefsirin girişinin şerhidir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmî‘, nr. 3444, vr. 1-25).

İmâdî’nin diğer eserleri de şunlardır: Ḍavʾü’ṣ-ṣabâḥ fî tercemeti seyyidinâ Ebî ʿUbeyde b. el-Cerrâḥ (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmî‘, nr. 3444, vr. 72-89; Princeton Üniversitesi Ktp., Yahuda, nr. 509); Ḳurretü ʿayni’l-ḥaẓẓi’l-evfer fî tercemeti’ş-Şeyḫ Muḥyiddîn el-Ekber (Medine el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye, nr. 90; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmî‘, nr. 3445, vr. 66-85); ed-Dürrü’l-müsteṭâb fî muvâfaḳāti ʿÖmer b. el-Ḫaṭṭâb ve Ebî Bekr ve ʿAlî Ebî Türâb ve tercemetühüm maʿa ʿiddetin mine’l-aṣḥâb (Nuruosmaniye Ktp., nr. 428, 575; Bağdat, Evkaf, Hadis, nr. 2952; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmî‘, nr. 3445, vr. 151-226; Târih, nr. 268); el-Lümʿa fî beyâni (taḥrîmi)’l-mütʿa (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Fıkhü’l-Hanefî, nr. 7077, müellif hattı; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmî‘, nr. 3444); Miṣbâḥu’l-felâḥ fî duʿâʾi’l-istiftâḥ (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmî‘, nr. 3444, vr. 90-128); el-ʿİḳdü’s̱-s̱emin fî tercemeti Ṣâḥibi’l-Hidâye el-İmâm Burhâniddîn (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmî‘, nr. 3445, vr. 146-149).

Müellifin çeşitli konularda yazmış olduğu yirmi kadar risâlesi yine Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’deki iki mecmua içinde bulunmaktadır (nr. 3444, 3445).

BİBLİYOGRAFYA

Murâdî, Silkü’d-dürer, II, 11-17.

Serkîs, Muʿcem, I, 152, 153.

Brockelmann, GAL Suppl., II, 434.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 13, 19, 48, 96, 291, 315, 365, 390, 424, 432, 447, 496; II, 69, 74, 105, 117, 156, 223, 247, 493, 495, 520, 579, 670, 675, 676.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 261.

Fuâd Seyyid, Fihristü’l-maḫṭûṭât, Kahire 1380-83/1961-63, I, 8, 9, 57, 159, 172, 176, 220, 290, 296, 305, 344, 357, 368, 374, 384, 426, 451; II, 102, 103, 107, 128, 137, 201, 224, 227, 281; III, 57, 67, 123, 173.

Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 208.

Selâhaddin el-Müneccid, Muʿcemü’l-müʾerriḫîne’d-Dımaşḳıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 358-359.

Nüveyhiz, Muʿcemü’l-müfessirîn, I, 133-134.

M. Mutî‘ el-Hâfız, Fihrisü maḫṭûṭâti Dâri’l-kütübi’ẓ-Ẓâhiriyye: el-Fıḳhü’l-Ḥanefî, Dımaşk 1400-1401/1980-81, I, 113, 488-492; II, 9, 132, 175-176, 190-191.

Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 146-147.