İSKENDER MİRZA

13 Kasım 1899’da Bombay’da İran asıllı Şiî bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Bombay Elphinstone ve Sandhurst Royal Military kolejlerinde askerlik eğitimi gördü ve İngiliz ordusunun ilk Hintli subayı oldu (1920). Ağustos 1926’da Political Service’e tayin edildi; 1945’e kadar Kuzeybatı Serhad eyaletinde, 1945-1946’da Orissa eyaletinde ve 1946-1947 yıllarında Savunma Bakanlığı’nda üst düzey yöneticiliklerde bulundu. Askerî ve bürokratik görevleri sırasında bölgedeki kabileleri tanıdı, onlara karşı nasıl bir politika izleneceğini öğrendi.

Pakistan Devleti’nin kurulmasından sonra Savunma Bakanlığı’na getirildi. Savunma bakanı olduğu yıllarda (1947-1954) ordunun düzenlenmesinde ve Keşmir meselesiyle diğer bazı konularda etkin faaliyetlerde bulundu; özellikle Pakistan’ı Türkiye, İran, Irak ve İngiltere’nin kurduğu bir ortak savunma ve bölgesel iş birliği örgütüne taşıdı (bk. BAĞDAT PAKTI). 1954’te Doğu Pakistan askerî valiliğine, 1955’te İçişleri bakanlığına ve arkasından Pakistan genel valiliğine, 1956’da da yeni anayasanın kabulüyle cumhurbaşkanlığına getirildi; kısa sürede ülkenin en güçlü adamı haline geldi. Cumhurbaşkanlığı sırasında politikacılara karşı otoriter bir tavır sergiledi. Amerika’daki gibi çok geniş yetkilere sahip bir başkanlık sistemi arzuluyordu ve halkın parlamenter yönetime henüz hazır olmadığı kanaatindeydi. Politikacılar bir taraftan ona karşı mücadele veriyor, bir taraftan da kendi aralarında çekişiyorlardı. Siyasî belirsizlik düzensizliğe ve ekonomik çalkantılara yol açıyordu. Nihayet 1957’den itibaren bu duruma bir son vermek isteyen İskender Mirza, 7 Ekim 1958’de genel seçim için daha önceden tarih belirlenmiş olmasına rağmen anayasayı yürürlükten kaldırıp sıkıyönetim ilân etti; Genelkurmay Başkanı Eyyûb Han’a da sıkıyönetimi uygulaması için yetki verdi. Fakat birkaç gün içerisinde Eyyûb Han ile anlaşmazlığa düştü; İskender Mirza eskisi gibi iktidarını sürdürmeyi, Eyyûb Han ise kendi gücünü daha fazla hissettirmeyi istiyordu. Eyyûb Han, sıkıyönetimin ilânından yirmi gün sonra kendisinin başkanlığında yeni bir hükümet kurulduğunu açıkladı ve İskender Mirza’yı istifaya zorladı (27 Ekim 1958); bir hafta sonra da onu Londra’ya ömür boyu sürgüne gönderip cumhurbaşkanlığını ilân etti.

Londra’da politikanın dışında kalarak sessiz bir hayat geçiren İskender Mirza, Pakistan’ı Türkiye gibi modern bir ülke yapmak istiyor, bu konuda çok özendiği Mustafa Kemal Atatürk’ten esinlenirken önemli kararlarından önce de Başbakan Adnan Menderes’ten düşüncelerini soruyordu. Din adamlarından hoşlanmadığı için devlet işlerinde ulemâya yer vermek istemiyordu. Pakistan’ı Güneydoğu Asya Antlaşması Teşkilâtı (SEATO) ve Bağdat Paktı’na (Merkezî Antlaşma Teşkilâtı [CENTO]) dahil etmiş, Afganistan’la da iyi ilişkiler geliştirmeye özen göstermişti. İskender Mirza Londra’da yetmişinci doğum günü olan 13 Kasım 1969’da öldü.

BİBLİYOGRAFYA

“Iskandar Mirza Speaks: An Autobiography”, Miʿyâr, I/15-27, Karachi 1976, tür.yer.

Muhammad Ayub Khan, Friends Not Masters: A Political Autobiography, London 1967, s. 36-75.

H. Feldman, Revolution in Pakistan: A Study of Martial Law Administration, London 1967, s. 1-43.

N. K. Jain, Muslims in India: A Biographical Dictionary, New Delhi 1979, I, 217-218.

Syed Nur Ahmad, “From Martial Law to Martial Law”, Politics in the Punjab 1919-1958 (ed. Craig Baxter), London 1985, s. 325-405.

M. R. Afzal, Political Parties in Pakistan, Islamabad 1986-87, I, 124-217.

A. Gauhar, Ayub Khan, Islamabad 1993, s. 67-156.

I. Talbot, Pakistan: A Modern History, London 1998, s. 141-144, 146-147.