İSMÂİL b. AYYÂŞ

108’de (726-27) dünyaya geldi. 102 (720), 105 (723) ve 106’da doğduğu da zikredilmiştir. Benî Ans’in mevlâsı olduğu için Ansî nisbesiyle de anılır. Babasından miras kalan 4000 dinarın tamamını hadis öğrenmek için harcadı. Dımaşk’ta Muhammed b. Ziyâd el-Elhânî, Zübeydî, Hicaz’da Medine Kadısı Ebû Tuvâle, Zeyd b. Eslem, Mûsâ b. Ukbe ve Yahyâ b. Saîd el-Ensârî gibi âlimlerden hadis öğrendi. Dımaşklı âlimlerin rivayetlerini en iyi bilen birkaç muhaddisten biri oldu. Hz. Ali hakkında iyi duygular beslemeyen Dımaşklı hemşerilerine onun faziletlerine dair hadisler rivayet ederek bu kanaatlerini değiştirdi. Çok hadis rivayet ettiği için Bağdat’ta Halife Mansûr tarafından Hizânetü’l-kisve’nin başına getirildi (Hatîb, VI, 221). Kendisinden hocaları A‘meş, İbn İshak ve Süfyân es-Sevrî ile Hayve b. Şüreyh, Leys b. Sa‘d, Abdullah b. Mübârek, Yahyâ b. Maîn ve diğerleri rivayette bulundular. Dâvûd b. Amr onun 30.000 rivayeti ezbere bildiğini, bunları bir kitaba bakmadan naklettiğini belirtmiş, Ali b. Medînî ve Ahmed b. Hanbel gibi muhaddisler, Velîd b. Müslim ve İbn Lehîa ile İbn Ayyâş’ın Dımaşklılar tarafından rivayet edilen hadislerde otorite olduklarını ifade etmişlerdir. Buhârî ve Ebû Bişr ed-Dûlâbî de onun hemşerilerinden rivayet ettiği hadisleri sahih, diğer rivayetlerini güvenilmez kabul etmişlerdir. Yahyâ b. Maîn ile Fesevî, İbn Ayyâş’ın sika, Nesâî ise zayıf olduğunu, İbn Hibbân da rivayetlerinde hata ettiğini belirtmiştir. Ebû İshak el-Fezârî onun hadislerinin yazılmamasını tavsiye ederken Ebû Hâtim er-Râzî bu görüşü paylaşan bir başka âlimin bulunmadığını söylemiştir. Zehebî ise İsmâil b. Ayyâş’ın Hicazlılar’la Iraklılar’dan rivayet ettiği hadislerle ihticâc edilemeyeceğini, ancak Dımaşklılar’dan yaptığı rivayetlerin hasen sayılabileceğini, bunları nakzeden daha kuvvetli bir rivayet mevcut olmadığında onların delil olarak kullanılabileceğini kaydetmiştir.

İsmâil b. Ayyâş hakkında farklı kanaatlerin ileri sürülmesinin sebebi, Hicazlı ve Iraklı muhaddislerden hadis yazdığı kitaplarını kaybettikten sonra onlardan yaptığı rivayetlerde yanılmasıdır. Rivayetleri Kütüb-i Sitte’ye dahil dört sünen ile Buhârî’nin Refʿu’l-yedeyn fi’ṣ-ṣalât’ında yer alır. Sünnete bağlı, cömert, vakur bir kimse olduğu belirtilen İsmâil b. Ayyâş 8 Rebîülevvel 181’de (10 Mayıs 797) vefat etti. Onun aynı yıl cemâziyelevvelde (temmuz) veya bir yıl sonra öldüğü de zikredilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

Yahyâ b. Maîn, et-Târîḫ, II, 36.

Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, I, 369-370.

Fesevî, el-Maʿrife ve’t-târîḫ, I, 172.

Ukaylî, eḍ-Ḍuʿafâʾ, I, 88-90.

İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, I, 191-192.

İbn Hibbân, el-Mecrûḥîn, I, 124-126.

İbn Adî, el-Kâmil, I, 288-296.

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, VI, 221-228.

İbn Manzûr, Muḫtaṣaru Târîḫi Dımaşḳ, III, 42-43.

Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 253-255.

a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, VIII, 312-328.

a.mlf., el-ʿİber, I, 215-216.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, I, 321-326.