İSMÂİL b. BÜLBÜL

230’da (844-45) doğdu. Aslen İranlı veya Benî Şeybân kabilesine mensup bir Arap olduğu rivayet edilmektedir. İlk defa, devlete ait toprakların gelirleriyle ilgilenen Savâfî Divanı’nda görev aldığı bilinen İsmâil b. Bülbül’ün, Halife Mu‘temid-Alellah’ın kardeşi ve iktidarın gerçek sahibi Emîr Muvaffak-Billâh ile arası çok iyi idi. Muvaffak’ın damadı olduğu da söylenmektedir. İsmâil, 265’te (878-79) İbn Mahled’in ikinci defa vezirlik görevinden azlinden sonra Muvaffak-Billâh’ın isteğiyle Halife Mu‘temid-Alellah tarafından vezir tayin edildi. Ancak çok geçmeden görevden alındı ve aynı yılın sonunda tekrar vezirliğe getirildi. 272 (885-86) yılından itibaren tam yetkili bir vezir oldu. Yazışmalarında “eş-şekûr el-münâsır lidînillâh” imzasını kullandığı (Hilâl b. Muhassin es-Sâbî, s. 49) ve bundan dolayı kendisine “el-vezîrü’ş-şekûr” denildiği kaydedilmektedir.

İmâmiyye mezhebine mensup olan İsmâil, malî işlerle ilgili görevlere aynı mezhepten olan İbnü’l-Furât kardeşleri tayin etti. Rebîülâhir 277’de (Ağustos 890), halifenin ileri gelen kumandanlarından Muhammed b. Ebü’s-Sâc’ın adamlarından Vasîf ile İsmâil b. Bülbül’ün adamları arasında çatışma çıktı (Taberî, X, 18). On bir kişinin öldüğü çatışma İsmâil’in müdahalesiyle sona erdirildi. Ertesi yıl Emîr Muvaffak-Billâh’ın öldüğü haberi yayıldı. Bunun üzerine İsmâil, Medâin’de oturan Halife Mu‘temid-Alellah ve ailesini Bağdat’a getirerek kendi köşkünde misafir etti. Muvaffak-Billâh, emrini yerine getirmediği için kendi oğlu Ahmed’i 275 (889) yılında tutuklatmış, Vezir İsmâil de onun hapsedilmesini sağlamıştı. Muvaffak-Billâh’ın ölümü duyulunca taraftarları ayaklanarak Ahmed’i hapisten kurtardılar. Ancak onun hayatta olduğu anlaşılınca birçok taraftarı İsmâil b. Bülbül’ün evini yağma etti; İsmâil, Muvaffak’a sığınmak zorunda kaldı. Muvaffak’ın ölümü üzerine (278/891) Halife Mu‘temid-Alellah, İsmâil ve adamlarının hepsini yakalayıp hapsetti, evlerini de halka yağmalattı. İsmâil b. Bülbül Safer 278’de (Mayıs 891) vefat etti. Muvaffak’a bağlılığı ve Şiîler’i desteklemesi yüzünden Halife Mu‘temid tarafından hapiste zehirlettirildiği ileri sürülmektedir (Mes‘ûdî, Mürûcü’ẕ-ẕeheb, VIII, 211).

İsmâil b. Bülbül Arap edebiyatına vâkıf, şair, iyi huylu ve cömert bir kimseydi. Vezir olmadan önce kendisini hicvetmiş olan Buhtürî, Ebü’l-Aynâ, Ahmed b. Muhammed b. Sevâbe ve İbnü’r-Rûmî gibi şairlere karşı son derece lutufkâr davranmıştır.

BİBLİYOGRAFYA

Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), IX, 544; X, 10, 18-22, 28.

Mes‘ûdî, Mürûcü’ẕ-ẕeheb (Meynard), VIII, 105-108, 211, 258-259, 265.

a.mlf., et-Tenbîh, s. 336.

Şâbüştî, ed-Diyârât (nşr. K. Avvâd), Beyrut 1406/1986, s. 82.

Belevî, Sîretü Aḥmed b. Ṭolûn (nşr. M. Kürd Ali), Kahire, ts. (Mektebetü’s-sekāfeti’d-dîniyye), s. 338.

Hilâl b. Muhassin es-Sâbî, Rüsûmü dâri’l-ḫilâfe (nşr. Mîhâîl Avvâd), Beyrut 1406/1986, s. 49, 50, 51-52, 130.

İbn Hallikân, Vefeyât, IV, 206, 346.

İbnü’t-Tıktakā, el-Faḫrî, s. 252-254.

Hudarî, Muḥâḍarât: ʿAbbâsiyye, s. 297-298.

D. Sourdel, Le vizirat ʿAbbāside de 749 à 936, Damas 1959, I, 315-326.

a.mlf., “Ismāʿīl b. Bulbul”, EI² (İng.), IV, 189.

Tevfîk Sultân el-Yûzbekî, el-Vezâre: Neşʾetühâ ve teṭavvürühâ fi’d-devleti’l-ʿAbbâsiyye, Bağdad 1390/1970, s. 149, 299.

Hüsâmeddin es-Sâmerrâî, el-Müʾessesâtü’l-idâriyye fi’d-devleti’l-ʿAbbâsiyye, Kahire 1403, s. 89, 186, 269-270.

K. V. Zetterstéen, “İsmail”, İA, V/2, s. 1111-1112.