İZZEDDİN el-KÂŞÎ

Muhtemelen Kâşânlı olup yine o bölgede bulunan Netanz kasabasında ikamet etmiştir. Sühreverdî tarikatı şeyhlerinden Nûreddin Abdüssamed b. Ali el-İsfahânî’nin müridi olan sûfî Abdürrezzâk el-Kâşânî’nin ders arkadaşı idi. Abdurrahman-ı Câmî, onun Şeyh Nûreddin ve Şeyh Zahîrüddin’in Ali b. Büzgaş vasıtasıyla Sühreverdiyye tarikatının pîri Ebû Hafs Ömer es-Sühreverdî’ye ulaşan icâzetnâmesini kaydeder (Nefeḥât, s. 481).

Eserleri. 1. Miṣbâḥu’l-hidâye ve miftâḥu’l-kifâye. Kaynaklarda Şehâbeddin es-Sühreverdî’nin ʿAvârifü’l-maʿârif adlı eserinin Farsça tercümesi olduğu belirtilirse de aslında ʿAvârifü’l-maʿârif ile Muhammed b. İbrâhim el-Kelâbâzî’nin et-Taʿarruf’unu esas alan, bunun yanı sıra Ebû Nasr es-Serrâc’ın el-Lümaʿı, Ebû Tâlib el-Mekkî’nin Ḳūtü’l-ḳulûb’u ve Abdülkerîm el-Kuşeyrî’nin er-Risâle’si gibi temel tasavvufî kaynaklardan da geniş ölçüde faydalanılarak meydana getirilen telif bir eser niteliğindedir. On bölümden (itikad, ilim, mârifet, ıstılahlar, müstahsenât, âdâb, amel, ahlâk, makam, hal) meydana gelen kitabın her bölümünü ayrıca on alt bölüme ayıran İzzeddin el-Kâşî eserini ʿAvârifü’l-maʿârif’ten farklı bir şekilde düzenlemiştir. Farsça nesrin güzel bir örneğini teşkil eden Miṣbâḥu’l-hidâye, anlaşılması zor bazı ifadeler ihtiva etmekle beraber genelde sade ve akıcıdır. Eseri daha sonra İmâd-i Fakīh manzum hale getirmiştir (Safâ, III, 1265). Câmî, Nefeḥâtü’l-üns’ün giriş kısmında mârifet ve tevhid konularını işlerken Miṣbâḥu’l-hidâye’den yararlanmıştır (Tahran 1291; nşr. Celâleddin Hümâî, Tahran 1325, 1367 hş.).

2. Keşfü’l-vücûhi’l-ġur li-meʿânî Naẓmi’d-dür. İbnü’l-Fârız’ın et-Tâʾiyye diye bilinen meşhur kasidesinin şerhidir. Eserde, tasavvufun temel konuları hakkında özlü bilgiler veren bir giriş bölümünden sonra beyitler tek tek ele alınıp Farsça’ya çevrilmiş ve şerhleri yapılmıştır. Kâşî, et-Tâʾiyye’nin diğer şerhlerinin etkisinde kalmamak için bu şerhlere başvurmamaya çalıştığını, eseri tamamıyla kendi tasavvuf anlayışına göre şerhettiğini özellikle belirtir (Tahran 1319; Kahire 1319). Celâleddin Hümâî, bu baskılarda müellif adının Abdürrezzâk el-Kâşânî şeklinde verilmesinin yanlış olduğunu belirterek eserin gerçekte İzzeddin el-Kâşî tarafından kaleme alındığını söyler (Miṣbâḥu’l-hidâye, neşredenin girişi, s. 16-19).

Abdurrahman-ı Câmî, İzzeddin el-Kâşî’nin irfan sahibi bir mutasavvıf olduğunu gösteren beş rubâîsini eserine almış (Nefehât, s. 481-482), Lübâbü’l-Ḳūt min ḫazâʾini’l-melekût ve Şerḥu Suʾâli Kümeyl b. Ziyâd adlı eserler de bazı kaynaklarda İzzeddin el-Kâşî’ye nisbet edilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

İzzeddin el-Kâşî, Miṣbâḥu’l-hidâye (nşr. Celâleddin Hümâî), Tahran 1367 hş., neşredenin girişi, s. 2-120.

İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, III, 315.

Câmî, Nefeḥât, s. 481-482.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1041, 1542, 1711.

Hidâyet, Teẕkire-i Riyâżü’l-ʿârifîn, Tahran 1305 hş., s. 221.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 789.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 129, 399.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 408.

Safâ, Edebiyyât, III, 989, 1264-1265.

Zeynüddin Kiyâî Nijâd, Seyr-i ʿİrfân der İslâm, Tahran 1366 hş., s. 307, 329, 546.