Javid Hajıyev. Sovyet Rusya’da Azerbaycan Türklerinin dinî ve millî kimlik sorunu. Doktora tezi (2023)

Javid Hajıyev. Sovyet Rusya’da Azerbaycan Türklerinin dinî ve millî kimlik sorunu. Doktora tezi. Bursa: T.C. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023, XII+284 s.

Özet

Siyasî, iktisadî ve stratejik konumundan dolayı Çarlık Rusyası’ndan sonra Sovyet Rusya hâkimiyeti altına giren Azerbaycan Türkleri, bir kez daha kendi dil, din, kültür ve geleneklerine zıt unsurların etkisi altında kalmışlardır. Lenin’in Self-Determinasyon manifestosuna rağmen Rusya egemenliğindeki milletlere kendi kaderlerini tayin hakkı verilmemiştir. Çünkü Sovyet adı verilen bu birlik demir perdelerle kapatılmış ve âdeta “halklar hapishanesi”ne dönüştürülmüştür. Hatta Sovyetler Birliği Başkanı Stalin daha da ileri giderek Rusya hâkimiyeti altında bulunan halkları kontrol altında tutmak için “milliyetler politikası” geliştirmiş ve böylece Azerbaycan Türklerinin dinî ve millî kimliklerini tahrif etmeye çalışmıştır. Sovyetlerin Ruslaştırma politikasına karşı gelen aydınlar ise paranoyak bir şekilde milliyetçi, ulusçu ve dış güçlerin ajanı olmakla suçlanmış, baskı altına alınarak ya idam ya sürgün ya da hapsedilmişlerdir. Ancak hiçbir güç ve kuvvet Azerbaycan Türklerinin dinî ve millî mücadele azmini kıramamıştır. Bilakis, Sovyetlerin baskı siyasetinden yeterince çeken Azerbaycan Türkleri ulusal mücadele başlatmışlardır. Böylece 1991’de diğer Türk Cumhuriyetleri gibi bağımsızlıklarını ilan ederek dinî ve millî kimlik sorunlarının çözülmesi yolunda çok önemli adımlar atmışlardır.

Abstract

Azerbaijan Turks, who came under the domination of Soviet Russia after the Tsarist Russia due to their political, economic, and strategic position, were again under the influence of elements opposing to their language, religion, culture, and traditions. Despite Lenin’s manifesto of self determination, the nations condemned to Russia were not given the right to self-determination, on the contrary, this union, called the Soviet, was closed with iron curtains, and revolved into a “people’s prison”. In fact, the President of the Soviet Stalin went even further and developed a “politics of nationalities” to keep the peoples condemned to Russia under control and tried to misrepresent the religious and national characteristics of the Azerbaijan Turks. National intellectuals, who opposed the Soviet’s Russification policy, were paranoidly accused of being nationalist, separatist and agents of foreign powers, and were either executed, exiled, or imprisoned under pressure. However, no power or force could break the religious and national struggle determination of the Azerbaijani Turks. On the contrary, the Azerbaijani Turks, who had suffered enough from the religious and national oppression of the Soviets, started the nationalisation process, and gave an unprecedented national struggle. Thus, by declaring their independence in 1991, they took very vital steps towards solving religious and national identity problems.